Tin nóng trong ngày
Thế giới hôm nay: 23/12/2020
Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy
Israel sẽ bước vào cuộc bầu cử lần thứ tư trong vòng hai năm sau khi chính phủ liên minh của họ không thể thống nhất được ngân sách. Nếu không có quyết định nào được thông qua trước nửa đêm, quốc hội sẽ giải tán, mở ra một cuộc bầu cử vào ngày 23 tháng 3. Thủ tướng Binyamin Netanyahu đáng lẽ sẽ nhường lại chức vụ cho Benny Gantz, đối thủ của ông, vào tháng 10 tới. Ông Netanyahu, người đã nắm quyền từ năm 2009, có thể muốn ở lại lâu hơn nữa.
Pháp cho biết họ sẽ mở cửa biên giới cho công dân EU và cư dân Pháp đến từ Anh vào thứ Tư, miễn là họ đã xét nghiệm âm tính với covid-19 trong 72 giờ trước đó. Pháp là một trong số hơn 50 nước đã phải đóng cửa với người đến từ Anh vì lo ngại biến thể mới của coronavirus lây lan. Hơn 2.800 xe tải đang đợi ở Kent, đông nam nước Anh, để được nhập cảnh vào Pháp. Chính phủ Anh cho biết đã đạt được một thỏa thuận mở cửa biên giới và hứa với những người lái xe tải là chính phủ sẽ “cập nhật” tình hình vào tối thứ Ba.
Tổng thống Donald Trump dự kiến sẽ ký thành luật một gói kích thích thứ hai, trị giá 900 tỷ đô la, để xoa dịu tác động của covid-19 lên nền kinh tế Mỹ. Thỏa thuận này, được Quốc hội gấp rút thông qua hôm tối thứ Hai, bao gồm khoản thanh toán lên tới 600 đô la cho mỗi cá nhân và tăng 300 đô la trợ cấp thất nghiệp trong 11 tuần, nằm chung trong một dự luật dài 5.600 trang bao gồm cả 1,4 nghìn tỷ đô la ngân sách chính phủ liên bang cho đến tháng 9 năm sau.
Tổng thống Nga Vladimir Putin đã ký luật cho phép các cựu tổng thống trở thành thượng nghị sĩ suốt đời khi rời Điện Kremlin. Ông Putin cũng đã sửa đổi hiến pháp trong năm nay, cho phép ông tại vị thêm hai nhiệm kỳ sáu năm, trên lý thuyết là giúp ông giữ ghế cho đến năm 2036. Trong khi đó, Moskva mở rộng danh sách các quan chức châu Âu bị cấm đến Nga trong động thái đáp trả các lệnh trừng phạt áp đặt lên Nga vì vụ đầu độc Alexei Navalny, một thủ lĩnh phe đối lập.
Hàng chục nghìn người biểu tình ở Armenia yêu cầu thủ tướng Nikol Pashinyan từ chức. Người biểu tình đã tụ tập ở thủ đô Yerevan trong làn sóng phản đối cách ông Pashinyan xử lý xung đột Nagorno-Karabakh. Hôm 10 tháng 11, ông đã ký một thỏa thuận do Nga làm trung gian kết thúc 44 ngày giao tranh tại khu vực Azerbaijan do Armenia kiểm soát, khiến Armenia phải nhượng lại phần lớn lãnh thổ này.
Coronavirus đã đến Nam Cực. Quân đội Chile báo cáo 36 ca nhiễm covid-19 tại trung tâm nghiên cứu General Bernardo O’Higgins Riquelme của họ; tất cả những người bị nhiễm đã được sơ tán đến Chile. Tin này đến vài ngày sau khi ba thủy thủ đoàn trên một con tàu giao hàng cho trạm [ở Nam Cực] có kết quả dương tính với virus. Đến nay covid-19 đã được ghi nhận trên tất cả bảy châu lục.
TIÊU ĐIỂM
Tuần này, The Economist giới thiệu các bài điểm lại năm 2020. Chủ đề của hôm nay là khoa học và công nghệ.
Băng Greenland mất dần khối lượng qua từng năm
Theo phân tích dữ liệu vệ tinh của các nhà nghiên cứu tại Đại học Bang Ohio, lượng tuyết rơi hàng năm không còn có thể bù đắp cho lượng băng tan chảy vào đại dương từ các sông băng của Greenland. Họ cho rằng lượng băng mất đi lớn đến mức nó đã kích hoạt một vòng tự lặp lại không thể đảo ngược. Đây là tin xấu cho các thành phố ven biển; việc mất đi toàn bộ mảng băng ở đây sẽ làm mực nước biển dâng cao hơn 7 mét.
Băng của Greenland thường giúp giữ một sự cân bằng tương đối. Mỗi năm lớp băng này mất một lượng băng vào mùa hè – cả do băng và tuyết tan trên bề mặt cũng như các khối băng trôi ra biển – tương đương với lượng tuyết mới vào mùa đông. Nhưng sau năm 2000, tảng băng bắt đầu mất dần khối lượng. Những thay đổi trong khu vực phản ánh quá trình và tác động của biến đổi khí hậu; suy giảm băng Greenland là điềm báo trước của những điều sắp đến.
Vấn nạn tạp chí học thuật giả mạo
Hầu hết các học giả đang cố gắng tìm ra những khám phá quan trọng. Trong khi đó, một số tác giả lại tìm cách ngụy tạo những bản lý lịch khoa học còn mỏng của mình bằng cách xuất bản các nghiên cứu thiếu sáng tạo, lặp lại, hoặc giả mạo. Điều này chủ yếu xuất hiện trong các tạp chí “săn mồi”, sử dụng mô hình “truy cập mở” — tính phí cho tác giả, thay vì cho độc giả — nhằm xuất bản bất cứ thứ gì để kiếm tiền.
Cabells, một công ty chuyên lưu giữ danh sách đen các tạp chí như vậy bằng tiếng Anh, ước tính có khoảng 1.000 tạp chí dạng này tồn tại hồi năm 2010. Ngày nay có ít nhất đến 13.000. Cabells sử dụng các tiêu chí như thiếu các số xuất bản trước để phát hiện gian lận. Kế đó là nhiều lỗi chính tả hoặc cho phép xuất bản nhanh. Theo Bo-Christer Björk thuộc Trường Kinh tế Hanken của Helsinki, tạp chí săn mồi trung bình xuất bản ít hơn một nửa số bài so với tạp chí uy tín. Và 60% bài báo trong các tạp chí như vậy không được trích dẫn trong tương lai, so với 10% của các bài trên những tạp chí đáng tin cậy. Song nó đồng nghĩa một con số đáng ngờ 250.000 bài vẫn được trích dẫn mỗi năm.
Nhìn lại tác động lớn của Dự án Bản đồ Gene Người
Vào ngày 26 tháng 6 năm 2000, Dự án Bản đồ Gene Người và đối tác tư nhân của nó, một công ty có tên Celera Genomics, đã đồng thời xuất bản một “bản thảo chưa hoàn thiện” về bộ gene. Thông báo này chỉ là một sự khởi đầu. Ngành nghiên cứu gene giờ đây đã ăn sâu trong ngành sinh học đến mức khó có thể nhớ lại mọi thứ trước đây trông như thế nào. Những trình tự đầu tiên trong gene người vốn cần hàng tỷ đô la mới có được. Ngày nay, với sự ra đời của công nghệ mới, một chuỗi đầy đủ có giá chỉ khoảng 200 đô la, và các phiên bản ít chi tiết còn rẻ hơn nữa.
Ví dụ, các nhà nghiên cứu cần kiểm tra một giả thuyết có thể đến các ngân hàng sinh học chứa thông tin chi tiết của hàng chục hoặc hàng trăm nghìn người — hồ sơ y tế, giáo dục, việc làm và quan trọng là dữ liệu về bộ gene của họ. Các công ty tư nhân cũng sẽ trình tự hóa các bộ gene theo các tiêu chuẩn khác nhau, với mức giá phù hợp. Có thể đã có hơn 1 triệu bộ gene người được giải mã.
Cân nặng của các chính trị gia có liên quan đến mức độ tham nhũng
Tại thị trấn High Wycombe miền nam nước Anh, hàng năm nghị sĩ, thị trưởng và các ủy viên hội đồng được cân nặng công khai, để ngăn họ “tăng cân làm thiệt hại cho người đóng thuế”. Truyền thống hàng thế kỷ này phần lớn chỉ là trò đùa, nhưng người dân thị trấn có thể đã dựa vào điều gì đó. Một nghiên cứu gần đây về 15 quốc gia hậu Xô Viết đã sử dụng một thuật toán để phân tích ảnh của gần 300 bộ trưởng nội các và ước tính chỉ số khối cơ thể của họ, một thước đo mức độ béo phì.
Tác giả nhận thấy rằng chỉ số BMI trung bình của nội các một quốc gia có mối tương quan cao với mức độ tham nhũng của quốc gia đó, dựa trên các chỉ số của Ngân hàng Thế giới và Tổ chức Minh bạch Quốc tế. Các nước Baltic và Gruzia là những nước ít tham nhũng nhất và cũng tự hào về nội các thon gọn của mình. Turkmenistan và Uzbekistan, nằm trong số những nước tham nhũng nhất, có các chính trị gia nặng cân nhất. Các chính trị gia béo phì không kém trung thực hơn những người gầy. Nhưng sẽ tốt cho họ nếu giảm cân: các nghiên cứu cho thấy cử tri ít có khả năng bầu cho các ứng viên… đẫy đà.
Các nhà nghiên cứu nam có xu hướng tự đề cao hơn nữ
Một nghiên cứu gần đây trên BMJ, một tạp chí nghiên cứu y tế, cho thấy nam giới có nhiều khả năng tự đề cao bản thân hơn phụ nữ. Bằng cách kiểm tra ngôn ngữ của tiêu đề và phần tóm tắt của hơn 100.000 bài nghiên cứu lâm sàng, các nhà nghiên cứu đã tách chúng làm hai nhóm: nhóm có cả tác giả chính và tác giả phụ là nữ, và nhóm mà trong đó một hoặc cả hai là nam giới. (Tác giả chính thường là một nhà nghiên cứu trẻ tiến hành công việc, trong khi tác giả phụ thường là một học giả lớn tuổi có nhiệm vụ hướng dẫn)
Họ nhận thấy các bài báo có tác giả nam cả chính và phụ có xu hướng mô tả tác phẩm của họ tích cực hơn. “Mới” là một thuật ngữ tích cực phổ biến nhất, và những nghiên cứu có tác giả nam sử dụng từ này nhiều hơn 59,2% so với các bài của phụ nữ. Thuật ngữ “hứa hẹn” thậm chí còn tương phản hơn. Các nhà nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng tự quảng cáo có thể giúp ích cho sự nghiệp, và dẫn đến số lượng trích dẫn tương lai nhiều hơn.
Bàn ra tán vào (0)
Thế giới hôm nay: 23/12/2020
Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy
Israel sẽ bước vào cuộc bầu cử lần thứ tư trong vòng hai năm sau khi chính phủ liên minh của họ không thể thống nhất được ngân sách. Nếu không có quyết định nào được thông qua trước nửa đêm, quốc hội sẽ giải tán, mở ra một cuộc bầu cử vào ngày 23 tháng 3. Thủ tướng Binyamin Netanyahu đáng lẽ sẽ nhường lại chức vụ cho Benny Gantz, đối thủ của ông, vào tháng 10 tới. Ông Netanyahu, người đã nắm quyền từ năm 2009, có thể muốn ở lại lâu hơn nữa.
Pháp cho biết họ sẽ mở cửa biên giới cho công dân EU và cư dân Pháp đến từ Anh vào thứ Tư, miễn là họ đã xét nghiệm âm tính với covid-19 trong 72 giờ trước đó. Pháp là một trong số hơn 50 nước đã phải đóng cửa với người đến từ Anh vì lo ngại biến thể mới của coronavirus lây lan. Hơn 2.800 xe tải đang đợi ở Kent, đông nam nước Anh, để được nhập cảnh vào Pháp. Chính phủ Anh cho biết đã đạt được một thỏa thuận mở cửa biên giới và hứa với những người lái xe tải là chính phủ sẽ “cập nhật” tình hình vào tối thứ Ba.
Tổng thống Donald Trump dự kiến sẽ ký thành luật một gói kích thích thứ hai, trị giá 900 tỷ đô la, để xoa dịu tác động của covid-19 lên nền kinh tế Mỹ. Thỏa thuận này, được Quốc hội gấp rút thông qua hôm tối thứ Hai, bao gồm khoản thanh toán lên tới 600 đô la cho mỗi cá nhân và tăng 300 đô la trợ cấp thất nghiệp trong 11 tuần, nằm chung trong một dự luật dài 5.600 trang bao gồm cả 1,4 nghìn tỷ đô la ngân sách chính phủ liên bang cho đến tháng 9 năm sau.
Tổng thống Nga Vladimir Putin đã ký luật cho phép các cựu tổng thống trở thành thượng nghị sĩ suốt đời khi rời Điện Kremlin. Ông Putin cũng đã sửa đổi hiến pháp trong năm nay, cho phép ông tại vị thêm hai nhiệm kỳ sáu năm, trên lý thuyết là giúp ông giữ ghế cho đến năm 2036. Trong khi đó, Moskva mở rộng danh sách các quan chức châu Âu bị cấm đến Nga trong động thái đáp trả các lệnh trừng phạt áp đặt lên Nga vì vụ đầu độc Alexei Navalny, một thủ lĩnh phe đối lập.
Hàng chục nghìn người biểu tình ở Armenia yêu cầu thủ tướng Nikol Pashinyan từ chức. Người biểu tình đã tụ tập ở thủ đô Yerevan trong làn sóng phản đối cách ông Pashinyan xử lý xung đột Nagorno-Karabakh. Hôm 10 tháng 11, ông đã ký một thỏa thuận do Nga làm trung gian kết thúc 44 ngày giao tranh tại khu vực Azerbaijan do Armenia kiểm soát, khiến Armenia phải nhượng lại phần lớn lãnh thổ này.
Coronavirus đã đến Nam Cực. Quân đội Chile báo cáo 36 ca nhiễm covid-19 tại trung tâm nghiên cứu General Bernardo O’Higgins Riquelme của họ; tất cả những người bị nhiễm đã được sơ tán đến Chile. Tin này đến vài ngày sau khi ba thủy thủ đoàn trên một con tàu giao hàng cho trạm [ở Nam Cực] có kết quả dương tính với virus. Đến nay covid-19 đã được ghi nhận trên tất cả bảy châu lục.
TIÊU ĐIỂM
Tuần này, The Economist giới thiệu các bài điểm lại năm 2020. Chủ đề của hôm nay là khoa học và công nghệ.
Băng Greenland mất dần khối lượng qua từng năm
Theo phân tích dữ liệu vệ tinh của các nhà nghiên cứu tại Đại học Bang Ohio, lượng tuyết rơi hàng năm không còn có thể bù đắp cho lượng băng tan chảy vào đại dương từ các sông băng của Greenland. Họ cho rằng lượng băng mất đi lớn đến mức nó đã kích hoạt một vòng tự lặp lại không thể đảo ngược. Đây là tin xấu cho các thành phố ven biển; việc mất đi toàn bộ mảng băng ở đây sẽ làm mực nước biển dâng cao hơn 7 mét.
Băng của Greenland thường giúp giữ một sự cân bằng tương đối. Mỗi năm lớp băng này mất một lượng băng vào mùa hè – cả do băng và tuyết tan trên bề mặt cũng như các khối băng trôi ra biển – tương đương với lượng tuyết mới vào mùa đông. Nhưng sau năm 2000, tảng băng bắt đầu mất dần khối lượng. Những thay đổi trong khu vực phản ánh quá trình và tác động của biến đổi khí hậu; suy giảm băng Greenland là điềm báo trước của những điều sắp đến.
Vấn nạn tạp chí học thuật giả mạo
Hầu hết các học giả đang cố gắng tìm ra những khám phá quan trọng. Trong khi đó, một số tác giả lại tìm cách ngụy tạo những bản lý lịch khoa học còn mỏng của mình bằng cách xuất bản các nghiên cứu thiếu sáng tạo, lặp lại, hoặc giả mạo. Điều này chủ yếu xuất hiện trong các tạp chí “săn mồi”, sử dụng mô hình “truy cập mở” — tính phí cho tác giả, thay vì cho độc giả — nhằm xuất bản bất cứ thứ gì để kiếm tiền.
Cabells, một công ty chuyên lưu giữ danh sách đen các tạp chí như vậy bằng tiếng Anh, ước tính có khoảng 1.000 tạp chí dạng này tồn tại hồi năm 2010. Ngày nay có ít nhất đến 13.000. Cabells sử dụng các tiêu chí như thiếu các số xuất bản trước để phát hiện gian lận. Kế đó là nhiều lỗi chính tả hoặc cho phép xuất bản nhanh. Theo Bo-Christer Björk thuộc Trường Kinh tế Hanken của Helsinki, tạp chí săn mồi trung bình xuất bản ít hơn một nửa số bài so với tạp chí uy tín. Và 60% bài báo trong các tạp chí như vậy không được trích dẫn trong tương lai, so với 10% của các bài trên những tạp chí đáng tin cậy. Song nó đồng nghĩa một con số đáng ngờ 250.000 bài vẫn được trích dẫn mỗi năm.
Nhìn lại tác động lớn của Dự án Bản đồ Gene Người
Vào ngày 26 tháng 6 năm 2000, Dự án Bản đồ Gene Người và đối tác tư nhân của nó, một công ty có tên Celera Genomics, đã đồng thời xuất bản một “bản thảo chưa hoàn thiện” về bộ gene. Thông báo này chỉ là một sự khởi đầu. Ngành nghiên cứu gene giờ đây đã ăn sâu trong ngành sinh học đến mức khó có thể nhớ lại mọi thứ trước đây trông như thế nào. Những trình tự đầu tiên trong gene người vốn cần hàng tỷ đô la mới có được. Ngày nay, với sự ra đời của công nghệ mới, một chuỗi đầy đủ có giá chỉ khoảng 200 đô la, và các phiên bản ít chi tiết còn rẻ hơn nữa.
Ví dụ, các nhà nghiên cứu cần kiểm tra một giả thuyết có thể đến các ngân hàng sinh học chứa thông tin chi tiết của hàng chục hoặc hàng trăm nghìn người — hồ sơ y tế, giáo dục, việc làm và quan trọng là dữ liệu về bộ gene của họ. Các công ty tư nhân cũng sẽ trình tự hóa các bộ gene theo các tiêu chuẩn khác nhau, với mức giá phù hợp. Có thể đã có hơn 1 triệu bộ gene người được giải mã.
Cân nặng của các chính trị gia có liên quan đến mức độ tham nhũng
Tại thị trấn High Wycombe miền nam nước Anh, hàng năm nghị sĩ, thị trưởng và các ủy viên hội đồng được cân nặng công khai, để ngăn họ “tăng cân làm thiệt hại cho người đóng thuế”. Truyền thống hàng thế kỷ này phần lớn chỉ là trò đùa, nhưng người dân thị trấn có thể đã dựa vào điều gì đó. Một nghiên cứu gần đây về 15 quốc gia hậu Xô Viết đã sử dụng một thuật toán để phân tích ảnh của gần 300 bộ trưởng nội các và ước tính chỉ số khối cơ thể của họ, một thước đo mức độ béo phì.
Tác giả nhận thấy rằng chỉ số BMI trung bình của nội các một quốc gia có mối tương quan cao với mức độ tham nhũng của quốc gia đó, dựa trên các chỉ số của Ngân hàng Thế giới và Tổ chức Minh bạch Quốc tế. Các nước Baltic và Gruzia là những nước ít tham nhũng nhất và cũng tự hào về nội các thon gọn của mình. Turkmenistan và Uzbekistan, nằm trong số những nước tham nhũng nhất, có các chính trị gia nặng cân nhất. Các chính trị gia béo phì không kém trung thực hơn những người gầy. Nhưng sẽ tốt cho họ nếu giảm cân: các nghiên cứu cho thấy cử tri ít có khả năng bầu cho các ứng viên… đẫy đà.
Các nhà nghiên cứu nam có xu hướng tự đề cao hơn nữ
Một nghiên cứu gần đây trên BMJ, một tạp chí nghiên cứu y tế, cho thấy nam giới có nhiều khả năng tự đề cao bản thân hơn phụ nữ. Bằng cách kiểm tra ngôn ngữ của tiêu đề và phần tóm tắt của hơn 100.000 bài nghiên cứu lâm sàng, các nhà nghiên cứu đã tách chúng làm hai nhóm: nhóm có cả tác giả chính và tác giả phụ là nữ, và nhóm mà trong đó một hoặc cả hai là nam giới. (Tác giả chính thường là một nhà nghiên cứu trẻ tiến hành công việc, trong khi tác giả phụ thường là một học giả lớn tuổi có nhiệm vụ hướng dẫn)
Họ nhận thấy các bài báo có tác giả nam cả chính và phụ có xu hướng mô tả tác phẩm của họ tích cực hơn. “Mới” là một thuật ngữ tích cực phổ biến nhất, và những nghiên cứu có tác giả nam sử dụng từ này nhiều hơn 59,2% so với các bài của phụ nữ. Thuật ngữ “hứa hẹn” thậm chí còn tương phản hơn. Các nhà nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng tự quảng cáo có thể giúp ích cho sự nghiệp, và dẫn đến số lượng trích dẫn tương lai nhiều hơn.
