Hôm
nay lễ Lao động 1 tháng Năm, tất cả các nhật báo đều nghỉ, chỉ có Le
Monde ra số đúp từ hôm trước. Sau khi Phần Lan trở thành nước thành viên
thứ 31, Thụy Điển thì đang chờ đợi, vị trí nào dành cho Ukraina nhân
cuộc họp thượng đỉnh của NATO tháng Bảy tới? Một vùng đệm vĩnh viễn như
trước chiến tranh, hay Kiev phải từ bỏ Crimée và một phần Donbass để có
thể gắn kết với phương Tây ?
Lễ Lao động : Lần đầu tiên từ 14 năm các nghiệp đoàn Pháp cùng diễn hành
Le Monde chạy tựa « Chính quyền đứng trước sự phản kháng dai dẳng », tờ báo ghi nhận : lần đầu tiên kể từ 2009, các nghiệp đoàn - hồi sinh từ phong trào - cùng diễn hành chung.
Từ
mười ngày qua, tổng thống và các bộ trưởng cố tránh những rắc rối. Hôm
thứ Bảy 29/04, đã có 30.000 thẻ đỏ và còi được các nghiệp đoàn phân phát
cho ủng hộ viên trận chung kết Cúp bóng đá Pháp trước khi ông Emmanuel
Macron có mặt ở Stade de France ; và hôm nay có khoảng 300 cuộc biểu
tình được tổ chức trên toàn quốc. Lực lượng cảnh sát cơ động bắt đầu mệt
mỏi khi phải liên tục can thiệp, trước những lời kêu gọi xuống đường
phản đối mỗi lần có một thành viên chính phủ tiếp xúc với dân, sau khi
luật cải cách hưu trí được ban hành.
Hai quan điểm khác biệt về việc Ukraina gia nhập NATO
Liên quan đến Ukraina, Le Monde phân tích về « Những khác biệt của phương Tây trong vấn đề Ukraina gia nhập NATO ». Các nước thành viên cân nhắc về việc bảo đảm an ninh cho Ukraina trong cuộc họp thượng đỉnh ở Vilnius tháng Bảy tới.
Điều
23 trong thông cáo công bố sau thượng đỉnh NATO ở Bucarest tháng Tư năm
2008 vẫn ám ảnh các nước phương Tây. Sau nhiều cuộc thương thảo giữa
các đồng minh, một cam kết về nguyên tắc được đưa ra nhưng không có lịch
trình cụ thể : « NATO hoan nghênh khát vọng gia nhập của Ukraina và
Gruzia (...). Hôm nay, chúng tôi quyết định rằng những nước này sẽ trở
nên thành viên NATO ». Chỉ bốn tháng sau, quân Nga tiến vào Gruzia và quốc gia này bị mất 20 % lãnh thổ.
Mười
lăm năm đã trôi qua. Cuộc xâm lăng Ukraina khiến Liên minh Bắc Đại Tây
Dương tìm lại được ý nghĩa, nhưng trong lúc Kiev chuẩn bị tổ chức phản
công, phương Tây đứng trước một chọn lựa chiến lược. Sau khi Phần Lan
trở thành nước thành viên thứ 31, Thụy Điển thì đang chờ đợi, vị trí nào
dành cho Ukraina ? Một vùng đệm vĩnh viễn như trước chiến tranh, hay
Kiev phải từ bỏ Crimée và một phần Donbass để có thể gắn kết với phương
Tây ? Là ứng cử viên chính thức vào Liên Hiệp Châu Âu (EU)
từ tháng 6/2022, nhưng tham gia NATO đối với Ukraina hãy còn xa vời. Ba
Lan và các nước Baltic ủng hộ, nhưng Hoa Kỳ không muốn, Đức cũng vậy,
còn Pháp để ngỏ. Emmanuel Macron tìm kiếm một công thức có thể kéo gần
lại hai khuynh hướng.
Một công thức mới bảo đảm an ninh cho Kiev ?
Hôm 05/04 ngoại trưởng Antony Blinken nói rằng trên nguyên tắc Mỹ ủng hộ để ngỏ NATO nhưng trước mắt Washington « tập trung cao độ » cho việc trao mọi phương tiện cho Ukraina tự vệ và « giành lại thêm nhiều vùng đất bị Nga chiếm ». Mục tiêu là « nâng Ukraina lên tiêu chuẩn NATO và khả năng tương tác với NATO ».
Một
nhà ngoại giao châu Âu giải thích, Hoa Kỳ chống lại việc Ukraina gia
nhập, chỉ muốn bảo đảm an ninh theo kiểu song phương. Mỹ cho rằng cuộc
phản công không tái chiếm được nhiều đất, song song đó cần thương lượng,
và muốn có được sự ổn định từ nay đến mùa hè 2024, trước cuộc bầu cử
tổng thống Mỹ.
Theo
nhà phân tích Christopher Chivvis, từng phụ trách châu Âu trong cơ quan
tình báo Mỹ, Ukraina không phải là lợi ích sống còn của Hoa Kỳ. Nếu
Kiev gia nhập NATO, các đồng minh phải bảo vệ một đường biên giới rất
dài trước Nga. Ông lo ngại rằng Volodymyr Zelensky chưa chuẩn bị cho
đồng bào mình trước những lựa chọn đau lòng trong vài tháng tới. Có thể
phương Tây cần phải tìm ra một công thức bảo đảm an ninh mà Kiev chấp
nhận được, cho dù không mạnh mẽ như điều 5 của NATO - quy định tất cả sẽ
hỗ trợ khi một thành viên bị « tấn công vũ trang ». Chivvis
cho rằng nên xem xét ý tưởng một liên minh mới trải dài đến những nước
như Úc, Nhật Bản, có thể giúp Ukraina tuy không cam kết cụ thể.
Khả năng một thỏa thuận song phương Hoa Kỳ-Ukraina
Daniel
Fried, cựu đại sứ Mỹ tại Ba Lan từng đóng vai trò chính trong việc mở
rộng NATO những năm 2000, nằm trong số các chuyên gia tích cực nhất với
Kiev. Ông nhớ lại, hồi đó người ta cho rằng việc để Ba Lan gia nhập NATO
là đầy nguy hiểm. Nhưng Ukraina đã tự chiến đấu mà không có các đội
quân nước ngoài can thiệp, có nghĩa là lãnh thổ nước này có thể được
NATO bảo vệ. Chuyên gia này dè dặt trước một liên minh thiện chí, vì
Putin có thể lại thử thời vận : dù chuyện gì xảy ra ở Ukraina đi nữa,
ông ta cũng không phải đối mặt với quân đội phương Tây.
Giáo
sư Charles Kupchan nhận định không nên hy vọng một bước quyết định tiến
tới tư cách thành viên tại thượng đỉnh Vilnius, vì Mỹ rất dè dặt.
Ông chờ đợi hội nghị Vilnius tái khẳng định ủng hộ Kiev, và thảo luận
một dạng hiệp ước an ninh hoặc liên minh tự nguyện trong NATO. Cũng có
một công thức khác : một hiệp định song phương giữa Washington và Kiev,
giống như với Israel. Tuy Hoa Kỳ không buộc phải đứng ra bảo vệ Israel,
nhưng yểm trợ rất lớn về tình báo, hợp tác chế tạo vũ khí và bán thiết
bị quân sự.
Một thỏa thuận
song phương với nội dung không được công khai, gắn kết Ukraina với Mỹ,
sau khi đã viện trợ quân sự đến 35 tỉ đô la trong vòng một năm ? Ông Max
Bergmann thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (CSIS) đặt hy
vọng vào EU thay vì NATO - với mong mỏi được nhanh chóng gia nhập,
Zelensky có thể thuyết phục dân chúng chịu nhượng bộ Matxcơva. Nhưng
hiện không có thủ tục gia nhập rút gọn nào, và phải quay lại với điểm
xuất phát : Viễn cảnh nào cho Ukraina ?
Chiếm đất của Ukraina, Putin còn muốn trục xuất dân
Trong khi đó, « Putin đe dọa trục xuất người Ukraina ra khỏi những vùng bị Nga sáp nhập ».
Ông chủ điện Kremlin ký sắc lệnh buộc cư dân tại đây phải nhập quốc
tịch Nga. Những người sở hữu hộ chiếu Ukraina sẽ nhận được hộ chiếu Nga
trước ngày 01/07/2024, ai từ chối sẽ bị coi là người ngoại quốc. Biện
pháp này không chỉ áp dụng cho Crimée, bị chiếm từ năm 2014, mà cả
Donetsk, Luhansk, Zaporijia, Kherson mới bị sáp nhập từ tháng 9/2022.
Đây là bước leo thang thô bạo, vì cho đến nay người dân Crimée dù bị làm
khó dễ, vẫn được giữ hộ chiếu Ukraina. Tuy nhiên những « người Nga »
mới này chỉ là công dân hạng hai.
Một
luật thông qua ngày 18/04 quy định những người Nga nhập tịch có thể bị
tước quốc tịch nếu vi phạm luật hình sự, trong đó có việc « nói xấu quân
đội Nga ». Cư dân « những vùng đất mới » cũng có thể bị trục xuất « nếu
là mối đe dọa cho an ninh quốc gia » - có nghĩa là bày tỏ bất bình về
nhiều vấn đề khác nhau. Được biết tháng 9/2022, nhà đấu tranh sinh thái
và phản chiến Archak Makitchian đã bị hủy bỏ quốc tịch Nga, trở thành vô
tổ quốc, với lý do tài liệu ông cung cấp 18 năm trước đó không đúng.
Vladimir Putin đã ký ban hành một đạo luật vi hiến, vì Hiến pháp Liên
bang Nga nói rõ mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật « bất kể cách
thức có được quốc tịch Nga ».
Thụy Điển tập trận chung lớn nhất từ 25 năm
Về
mặt quân sự, tại Thụy Điển, quốc gia đang chờ được bật đèn xanh để vào
NATO, đang diễn ra một cuộc tập trận chung lớn nhất kể từ 25 năm qua
mang tên « Aurora 23 ». Có 26.000 binh sĩ của 14 nước tham gia từ ngày
17/04 đến 11/05.
Tình
huống giả định là Thụy Điển bị tấn công, mạng lưới điện và viễn thông
bị phá hoại. Dù đã động viên một phần, các trận đánh ngày càng dữ dội
hơn ở miền nam. Mỹ gởi sang một tiểu đoàn thủy quân lục chiến với 700
quân, Phần Lan đổ bộ vào miền tây trong khi Pháp đưa chiến hạm Normandie
đến cảng Göteborg. Từ cuối tuần, các quân nhân bắt đầu sát cánh chiến
đấu, toàn bộ lực lượng Thụy Điển đều có mặt kể cả 9.000 người tình
nguyện.
Được
dự kiến vào năm 2020, cuộc tập trận bị dời lại vì đại dịch. Trong thời
gian đó, bối cảnh đã hoàn toàn thay đổi : Nga xua quân vào Ukraina và
hai tháng sau Thụy Điển nộp đơn xin gia nhập Liên minh Bắc Đại Tây
Dương. Tuy không phải là cuộc tập trận của NATO, nhưng qua đó Stockholm
có thể cho thấy đã sẵn sàng.
Thương
lượng với Ankara đang bế tắc, trong khi chờ đợi kết quả bầu cử ở Thổ
Nhĩ Kỳ vào giữa tháng Năm, bộ trưởng quốc phòng Pal Johnson tin tưởng
Thụy Điển sẽ vào được NATO trước thượng đỉnh Vilnius. Ông nhấn mạnh nước
mình không đến với hai bàn tay không : « Thụy Điển là một trong
những nước hiếm hoi trên thế giới có thể sản xuất phi cơ tiêm kích, tàu
ngầm, chiến hạm, các hệ thống pháo, chiến xa. Và việc nước chúng tôi gia
nhập sẽ tăng cường sườn phía bắc của NATO ».
Nga vẫn dùng mánh khóe để nhập linh kiện chế tạo vũ khí
Về phía phương Tây, Le Monde nói đến « Những lỗ hổng trong việc trừng phạt Nga ».
Nhờ luồn lách thông qua nước thứ ba, Matxcơva vẫn có được các linh kiện
điện tử dùng để sản xuất vũ khí. Mười hai nước thành viên Liên Hiệp
Châu Âu (EU) trong một tài liệu chuyển cho Ủy Ban Châu Âu hồi tháng Hai
cho biết kỹ nghệ vũ khí và các ngành chiến lược của Nga tiếp tục được
cung ứng ngày càng nhiều.
Matxcơva
sử dụng những công ty bình phong của Thổ Nhĩ Kỳ, Kazakhstan, Belarus,
Armenia, Gruzia, Các tiểu vương quốc Ả Rập Thống Nhất và Trung Quốc.
Thương mại với EU trong năm 2022 đã lên đến mức kỷ lục, và xuất khẩu từ
các nước này sang Nga cũng vậy. Bruxelles đã lập trang web EU Sanctions
Whistleblower Tool để có thể tố cáo nặc danh, và đến nay đã có 75 thông
tin được ghi nhận.
Những
mặt hàng tiêu dùng như máy giặt, tủ lạnh, máy vắt sữa, điện thoại di
động được các công ty Nga thuộc tập đoàn vũ khí Rostec tháo gỡ để lấy
các bộ phận điện tử lắp vào hỏa tiễn, đạn pháo thông minh, radar, drone.
Chuyên gia Vladyslav Vlasiuk ở Kiev cho biết, vừa phát hiện được một số
thành phần từ thuốc lá điện tử trong drone tự hủy Lancet của Nga. Viên
chức trẻ tuổi này là thành viên ủy ban Yermak-McFaul, một nhóm chuyên
gia Ukraina, Mỹ và đối lập Nga phụ trách theo dõi việc tránh né cấm vận.
Công việc đầu tiên là cố xác định xuất xứ linh kiện điện tử tìm thấy
bên trong các thiết bị Nga bỏ lại trên thực địa, và thông báo cho nước
sản xuất để điều tra.
Thổ Nhĩ Kỳ và Trung Quốc, hai mắt xích quan trọng
Thổ
Nhĩ Kỳ nhờ vị trí địa lý, nhất là trấn giữ lối vào Hắc Hải, đã hưởng
lợi lớn nhờ cấm vận của phương Tây. Chẳng hạn Azu International, một
công ty mới thành lập vào đầu cuộc xâm lăng, đã xuất sang Nga trên 20
triệu đô la linh kiện của Mỹ, chỉ thay bao bì rồi bán giá cao gấp hai,
ba lần – Matxcơva không quan tâm giá cả. Việc tái xuất chấm dứt sau
chuyến thăm của ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken : ngày 12/04, công ty này
bị cho vào danh sách trừng phạt, tổng cộng 120 doanh nghiệp và cá nhân.
Tuy nhiên vẫn có thể dùng mánh khóe thay mã vạch bằng loại gần giống.
Một
mắt xích quan trọng khác trong chuỗi cung ứng : Trung Quốc xuất sang
Nga phụ tùng cho drone nhất là pin và camera, qua nền tảng bán hàng trên
mạng AliExpress. Bên cạnh đó là thiết bị định vị, hình ảnh vệ tinh,
linh kiện điện tử dù chất lượng xấu hơn của Đài Loan, Hàn Quốc. Về phía
các thành viên EU, hiện mới có 12 nước coi việc vi phạm cấm vận là tội
hình sự. EU đã bổ nhiệm một đặc phái viên để đi thuyết phục các quốc gia
đang tiếp tay cho Nga, không nên giúp Putin kéo dài chiến tranh.