Các tướng lĩnh công an, quân đội hiện nắm 3 chức vụ lãnh đạo cao nhất của Việt Nam và chiếm đa số trong Bộ Chính trị có nhiều quyền ra quyết sách nhất. Sự trỗi dậy của phe các lực lượng vũ trang này được xem là chưa từng có trong chính trị Việt Nam. Hai nhà trí thức lý giải về hiện tượng này với VOA.

Như VOA đã đưa tin, sau các cuộc họp bàn và bỏ phiếu của Đảng Cộng sản Việt Nam và Quốc hội của đất nước trong thời gian gần đây, Đại tướng công an Tô Lâm hiện nắm chức Tổng Bí thư Đảng, có thực quyền lãnh đạo cao nhất; Đại tướng quân đội Lương Cường được giao chức Chủ tịch nước; và ông Phạm Minh Chính, từng là trung tướng công an, đã trở thành Thủ tướng từ cuối tháng 7/2021.

Hiện tại, có tới 9 tướng, tá công an, quân đội là ủy viên Bộ Chính trị, nhóm chóp bu của đảng có quyền quyết sách lớn nhất, đồng nghĩa là họ chiếm thế đa số trên tổng số 15 ủy viên.

Cụ thể, đó là Tổng Bí thư Tô Lâm, Đại tướng công an; Chủ tịch nước Lương Cường, Đại tướng quân đội; Thủ tướng Phạm Minh Chính, từng là Thứ trưởng Bộ Công an mang hàm trung tướng; Trưởng ban Nội chính Trung ương Phan Đình Trạc, từng là Giám đốc Công an Nghệ An với hàm đại tá; Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa, từng là Phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị của quân đội mang hàm thượng tướng; Phó Thủ tướng thường trực Nguyễn Hòa Bình, từng là Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Cảnh sát với hàm thiếu tướng; Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Đại tướng Phan Văn Giang; Bộ trưởng Bộ Công an Đại tướng Lương Tam Quang; và Bí thư Thành ủy thành phố Hồ Chí Minh Nguyễn Văn Nên, từng là Trưởng Công an huyện Gò Dầu.

Ông Đặng Tâm Chánh, cựu Tổng Biên tập báo Sài Gòn Tiếp Thị, với bề dày hàng chục năm nắm tình hình Việt Nam, nêu ra với VOA bức tranh khái quát là nền chính trị đất nước có 3 phe chính.

Thứ nhất là phe của các lực lượng vũ trang – tức quân đội và công an – gọi một cách không chính thức là “phe cầm quân”; khối thứ hai là các cán bộ chính trị của Đoàn Thanh niên và Đảng, gọi là “phe cầm cờ”; và khối của những người được xem là có chuyên môn, được đào tạo ở các nước thuộc khối xã hội chủ nghĩa trước đây và ở nước ngoài nói chung hiện nay.

Dưới thời Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, trước khi ông qua đời hồi tháng 7/2024, “phe cầm cờ” thăng tiến thuận lợi, nhưng phe này bị nhiều đảng viên và nhân dân xem là “chính trị chay”, “lý thuyết suông”, ông Tâm Chánh đưa ra quan sát.

Ông cho rằng trước đây, khi Việt Nam còn trong các cuộc chiến tranh, “phe cầm cờ” phải gần dân, thuyết phục dân và vượt qua các nguy hiểm, thử thách trong thực tế, nhưng sau chiến tranh, họ không còn như vậy nữa. Ông nói thêm:

“Người ta không đo lường được tài năng của họ đến đâu, độ trong sạch tới đâu, nên trong hai nhiệm kỳ [Đại hội Đảng] vừa rồi, những cán bộ Đoàn, lãnh đạo cấp tỉnh, các bộ, ngành, hay trung ương bị vô khám rất nhiều”.

Trong khi đó, ông Tâm Chánh nói tiếp, trong “phe cầm quân”, để thăng tiến thành chỉ huy, các sỹ quan phải thuyết phục được tập thể quanh họ nên họ thể hiện rõ phẩm chất, năng lực hơn.

Cũng như vậy, “phe có chuyên môn” được đánh giá qua việc họ có đưa ra các quyết định có phù hợp với thực tế hay không. Song “phe cầm quân” có lợi thế ở chỗ họ được tin cậy là rất trung thành với lý tưởng của đảng cộng sản.

Với góc nhìn như vậy, ông Tâm Chánh không ngạc nhiên về việc “phe cầm quân” đang thống lĩnh các vị trí nắm quyền quyết sách:

“Đây là những nhà lãnh đạo có trải qua kinh nghiệm thực tế trong quân đội, công an. Thế hệ này trưởng thành chủ yếu sau năm 1975, nên có vẻ ít lý thuyết suông nhất. Họ thuộc lực lượng sẽ bảo vệ điều họ gọi là ‘thành quả cách mạng’, rất là kiên định”.

Nói riêng về quân đội, với hiểu biết của mình, cựu Tổng Biên tập Sài Gòn Tiếp Thị nhận xét rằng do áp lực hiện đại hóa để đáp ứng nhiệm vụ bảo vệ tổ quốc, lực lượng này đã thay đổi chính sách cán bộ, bao gồm trẻ hóa, đào tạo bài bản, cộng với mở rộng hợp tác quốc phòng với các nước ngoài khối xã hội chủ nghĩa cũ.

“Khu vực nhà binh có nhiều nhân tố được chọn lựa, được tin cậy tốt hơn. Trong những năm vừa qua, công tác nhân sự trong quân đội có nhiều mới mẻ, nhiều thành tựu”, ông Tâm Chánh nhấn mạnh.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Võ Đại Lược, cựu Viện trưởng Viện Kinh tế và Chính trị Thế giới, nhận định với VOA rằng các tướng lĩnh, sỹ quan cao cấp vươn lên nắm nhiều vị trí có quyền quyết sách nhất từ trước đến nay là do họ chứng minh được tài và đức của họ:

“Ông Phạm Minh Chính được đào tạo ở nước ngoài, là phó giáo sư, tiến sĩ, từng làm xuất sắc bí thư Quảng Ninh, làm thủ tướng thì tốt quá. Từ khi ông làm thủ tướng, ông góp phần duy trì mức tăng trưởng kinh tế Việt Nam vào hàng cao nhất ở Đông Nam Á. Ông Tô Lâm có thành tích xuất sắc trong ‘đốt lò’. Bây giờ ông giữ chức tổng bí thư, tôi hoàn toàn tin tưởng là ông Tô Lâm sẽ làm tốt chức trách đấy”.

“Đốt lò” là cách gọi không chính thức về cuộc chiến chống tham nhũng kéo dài hơn 10 năm qua ở Việt Nam.

Theo quan sát của VOA, việc 9 tướng, tá công an, quân đội nắm 3 ghế lãnh đạo hàng đầu và nằm trong Bộ Chính trị làm dư luận lo ngại về viễn cảnh “công an trị, quân đội trị”, đồng nghĩa xã hội sẽ ít các quyền tự do hơn.

Nhưng PGS.TS. Võ Đại Lược đưa ra quan điểm cá nhân là “không đáng lo ngại” vì cần xét đến bối cảnh chưa bao giờ Việt Nam hội nhập quốc tế nhiều và có các điều kiện phát triển thuận lợi như hiện nay, với các đối tác chiến lược toàn diện bao gồm cả Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, một số nước châu Âu…

Cựu nhà báo Tâm Chánh cũng cho rằng không nên quá bi quan về việc các chính trị gia hàng đầu của Việt Nam có xuất thân từ những lực lượng gắn với hình ảnh “cầm súng”, “nhà binh”, “trấn áp”. Điều mà ông nghĩ rằng đáng quan tâm hơn là sự thiếu vắng các nhà kỹ trị, nhà chuyên môn ở các vị trí lãnh đạo cấp cao trong cơ chế đảng cộng sản nắm quyền lãnh đạo tuyệt đối.

Bốn phi hành gia, gồm Mỹ và Nga, đã trở về Trái đất hôm 25/10 sau gần 8 tháng ở lại trạm vũ trụ do sự cố tàu con thoi của Boeing và cơn bão Milton.

Một tàu con thoi SpaceX chở phi hành đoàn đã đáp xuống Vịnh Mexico ngay ngoài khơi bờ biển Florida trước bình minh, sau khi tách khỏi Trạm vũ trụ quốc tế vào giữa tuần.

Ba người Mỹ và một người Nga đáng lẽ đã phải trở về từ 2 tháng trước. Nhưng chuyến trở về của họ đã bị đình trệ do sự cố với tàu con thoi phi hành gia mới Starliner của Boeing. Tàu này đã trở về mà không có họ vào tháng 9 vì lo ngại về an toàn. Sau đó, cơn bão Milton làm thêm trì hoãn khi gây ra 2 tuần gió lớn và biển động.

SpaceX đã đưa 4 phi hành gia – Matthew Dominick, Michael Barratt và Jeanette Epps của NASA và Alexander Grebenkin của Nga – vào vũ trụ vào tháng 3. Ông Barratt, cựu chiến binh vũ trụ duy nhất tham gia nhiệm vụ, đã ghi nhận sự hỗ trợ của các nhóm dưới mặt đất, khi họ đã phải "lên kế hoạch lại, tái thiết và làm lại mọi thứ cùng với chúng tôi ... và giúp chúng tôi vượt qua tất cả những trở ngại đó".

Những người thay thế họ là hai phi công thử nghiệm của Starliner, Butch Wilmore và Suni Williams, người ban đầu có sứ mệnh trong vũ trụ là 8 ngày sau đó thành 8 tháng, và hai phi hành gia được SpaceX đưa lên cách đây 4 tuần. Bốn người đó sẽ ở lại đó cho đến tháng 2.

Trạm vũ trụ hiện đã trở lại quy mô phi hành đoàn bình thường là bảy người – 4 người Mỹ và 3 người Nga – sau nhiều tháng quá tải.

Vua Charles của Anh nói Khối thịnh vượng chung nên thừa nhận lịch sử “đau thương” của mình giữa lúc các quốc gia châu Phi và Caribe thúc đẩy kêu gọi bồi thường vì vai trò của Anh trong chế độ nô lệ xuyên Đại Tây Dương.

Đại diện của 56 quốc gia, hầu hết có nguồn gốc từ đế chế Anh, đang tham dự cuộc họp của các nguyên thủ quốc gia Khối thịnh vượng chung bắt đầu tại Samoa hôm 21/10, với chế độ nô lệ và mối đe dọa của biến đổi khí hậu nổi lên thành những chủ đề chính.

“Tôi hiểu khi lắng nghe mọi người trên khắp Khối thịnh vượng chung rằng những điều đau thương nhất trong quá khứ của chúng ta vẫn tiếp tục gây ảnh hưởng”, Vua Charles phát biểu tại hội nghị thượng đỉnh.

“Do đó, điều quan trọng là chúng ta phải hiểu lịch sử của mình để dẫn dắt chúng ta đưa ra những lựa chọn đúng đắn trong tương lai”.

Yêu cầu về việc các cường quốc thực dân trước đây như Anh phải bồi thường hoặc đền bù cho chế độ nô lệ và di sản của nó ngày nay đã tồn tại từ lâu, nhưng đã lan rộng trên toàn thế giới trong thời gian qua, đặc biệt là trong Cộng đồng Caribe (CARICOM) và Liên minh châu Phi.

Những người phản đối bồi thường cho rằng các quốc gia không nên chịu trách nhiệm về những sai lầm trong lịch sử, trong khi những người ủng hộ cho rằng di sản của chế độ nô lệ đã dẫn đến bất bình đẳng chủng tộc rộng lớn và dai dẳng.

Thủ tướng Anh Keir Starmer đã bác bỏ những lời kêu gọi bồi thường và loại trừ việc xin lỗi về vai trò lịch sử của Anh nhưng cho biết ông sẵn sàng tham gia với các nhà lãnh đạo muốn thảo luận về vấn đề này.

Tờ The Guardian, trích dẫn một nguồn tin từ văn phòng của ông Starmer, đưa tin vào cuối ngày 24/10 rằng thủ tướng đã “mở cánh cửa cho các khoản bồi thường phi tài chính”, chẳng hạn như tái cấu trúc các tổ chức tài chính và xóa nợ.

Văn phòng của ông Starmer đã không ngay lập tức trả lời yêu cầu bình luận của Reuters.

Có nhiều loại bồi thường khác nhau, từ thanh toán tài chính và xin lỗi đến chuyển giao công nghệ và các chương trình giáo dục. CARICOM có kế hoạch bồi thường của riêng họ.

Bộ trưởng Ngoại giao Bahamas Frederick Mitchell nói với BBC hôm 24/10 rằng bản dự thảo kết luận của hội nghị thượng đỉnh, dự kiến sẽ được công bố vào ngày 26/10, có các đoạn kêu gọi thảo luận về bồi thường.

Từ thế kỷ 15 đến thế kỷ 19, ít nhất 12,5 triệu người châu Phi đã bị bắt cóc và bị ép buộc đi bởi hầu hết các tàu và thương lái châu Âu. Sau đó họ bị bán làm nô lệ.

Những người sống sót sau những chuyến đi tàn khốc đã phải làm việc quần quật trên các đồn điền trong điều kiện vô nhân đạo ở châu Mỹ, trong khi những người khác được hưởng lợi từ sức lao động của họ.

"Chúng ta đã chứng minh được rằng khả năng vô song trong việc đánh bại lịch sử đau thương đã đưa chúng ta lại với nhau và cùng nhau ngồi lại như những người bình đẳng trong 75 năm qua", Tổng thư ký Khối thịnh vượng chung Patricia Scotland, một nhà ngoại giao và luật sư người Anh sinh ra ở Dominica, phát biểu tại hội nghị thượng đỉnh.

Tại hội nghị thượng đỉnh, các quốc gia thành viên cũng dự kiến sẽ ký Tuyên bố về Đại dương của Khối thịnh vượng chung, nhằm mục đích thúc đẩy tài chính để đảm bảo một đại dương lành mạnh và xác định ranh giới hàng hải ngay cả khi các quốc đảo nhỏ sau này trở nên không thể sinh sống được.

Hơn một nửa số thành viên của Khối thịnh vượng chung là các quốc gia nhỏ, nhiều quốc gia trong số đó là những hòn đảo trũng thấp, có nguy cơ bị mực nước biển dâng cao do biến đổi khí hậu.

Lo sợ Trung Quốc sẽ triển khai vũ khí siêu thanh để đánh chìm tàu chiến ở Thái Bình Dương, hải quân Hoa Kỳ đang tiến hành kế hoạch trang bị tên lửa đánh chặn Patriot cho một số tàu chiến của mình, theo hai quan chức quốc phòng cấp cao cho biết.

Một quan chức trong ngành nói rằng việc đưa tên lửa đánh chặn tiên tiến cực kỳ linh hoạt PAC-3 MSE (Patriot Advanced Capability-3 Missile Segment Enhancement), vốn chủ yếu được quân đội Hoa Kỳ sử dụng, lên tàu chiến của hải quân Mỹ cho thấy dự đoán về những tiến bộ trong công nghệ tên lửa của Trung Quốc, bao gồm cả việc sử dụng vũ khí siêu thanh có khả năng cơ động cao.

Việc tích hợp tên lửa do Lockheed Martin sản xuất với hệ thống phòng không của tàu chiến diễn ra trong bối cảnh căng thẳng đang âm ỉ ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương khi Trung Quốc nhanh chóng hiện đại hóa quân đội và sau những nỗ lực phòng thủ tên lửa thành công ở Ukraine và Trung Đông.

Số lượng tên lửa đánh chặn PAC-3 mà Hải quân Mỹ cần vẫn chưa rõ ràng, nhưng nhu cầu chung đang “tăng vọt”, theo Tom Karako, chuyên gia phòng thủ tên lửa tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế ở Washington, cho biết.

Ông Karako nói rằng có sự quan tâm lớn từ các chính phủ nước ngoài và cho biết thêm rằng quân đội Hoa Kỳ muốn tăng gấp đôi sản lượng trong những năm tới.

Hoa Kỳ đã chọn Nhật Bản, một đồng minh quan trọng, làm địa điểm sản xuất chung tên lửa Patriot trong khi Lockheed Martin muốn thiết lập một dây chuyền sản xuất mới cho đầu dò tên lửa tại Florida, theo các nguồn tin trong ngành nói với Reuters.

Nhà máy đó sẽ bổ sung cho nỗ lực sản xuất đầu dò của Boeing, và Lockheed Martin hỗ trợ về việc sản xuất thêm cho quân đội Hoa Kỳ, nơi sẽ phải chuẩn thuận.

PAC-3 đã bắn hạ tên lửa siêu thanh cơ động ở Ukraine. Hải quân Mỹ cho rằng họ có thể bổ sung thêm một lớp có xác suất cao nữa vào hệ thống chống tên lửa của mình, vốn chưa được thử nghiệm thực chiến với các loại vũ khí như vậy.

Hải quân Mỹ nói với Reuters rằng “Cần phải thử nghiệm thêm trong lộ trình phát triển, bao gồm việc phóng PAC-3 MSE từ tàu và xác thực thông tin liên lạc với radar SPY-1”, vốn là cảm biến chính trong hệ thống tên lửa Aegis.

Quyết định này được đưa ra sau những nỗ lực của quân đội Hoa Kỳ trong việc tạo ra vũ khí mới và chiến lược mới ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương nhằm ngăn chặn Bắc Kinh gây ra xung đột hoặc giành chiến thắng nếu xung đột xảy ra.

Tên lửa đạn đạo chống hạm tinh vi nhất của Bắc Kinh, DF-27, sử dụng phương tiện lướt siêu thanh để cơ động đến mục tiêu, đã được thử nghiệm vào năm 2023. Báo cáo quân sự Trung Quốc của Lầu Năm Góc năm đó cho biết vũ khí này “đang được phát triển”.

Giám đốc chương trình cho biết rằng đối mặt với vũ khí tiên tiến của Trung Quốc, bao gồm đầu đạn lướt siêu thanh, những phẩm chất đó “bổ sung rất tốt cho các tên lửa hiện có trên tàu của Hoa Kỳ” bằng cách có thể dễ dàng bắn trúng các tên lửa đạn đạo cơ động tốc độ cao và phá hủy chúng.

Cũng như các quan chức ngành công nghiệp và quốc phòng, ông từ chối nêu tên vì không được phép nói chuyện với giới truyền thông.