Tác giả: Hoàn cầu Thời báo | Biên dịch:  Nguyễn Hải Hoành

Trước thềm Hội nghị cấp cao Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á-Thái Bình Dương (APEC) tổ chức tại Lima, Peru, dư luận phương Tây xuất hiện nhiều lời bàn luận về vấn đề quản trị thế giới. Do ông Donald Trump đắc cử Tổng thống Mỹ và trong thời gian tranh cử ông đưa ra cương lĩnh chính trị tuyên bố nếu đắc cử thì sẽ hủy bỏ Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) và rút ra khỏi Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu, nên một số cơ quan truyền thông phương Tây cho rằng Mỹ đang từ bỏ quyền lãnh đạo thế giới. Cũng có thể là lời nói khi tức giận, họ cho rằng “siêu cường mới” Trung Quốc sẽ thay Mỹ “lãnh đạo thế giới”.

Đúng là những lời lẽ tranh cử của Donald Trump đã để lộ ông ta có ý muốn thu hẹp mặt trận toàn cầu của Mỹ, dường như ông muốn tập trung nhiều hơn sức lực và tài nguyên vào việc tái xây dựng nền kinh tế và xã hội Mỹ. Thế nhưng nước Mỹ từ lâu đã triệt để “toàn cầu hóa rồi”, Donald Trump không thể thay đổi cơ cấu lợi ích quốc gia của nước Mỹ được nữa, [không thể] nhanh chóng quy hoạch lại nguồn sức mạnh của nhà nước Mỹ để làm ra một “nước Mỹ mới”, Donald Trump không thể đi theo “đường lối chủ nghĩa biệt lập” theo nghĩa truyền thống.

Phương Tây ưa dùng từ “leadership” để gọi tác dụng của nước lớn, từ ngữ ấy trong Hán ngữ được dịch thành “lãnh đạo” hoặc “sức lãnh đạo”. Trước hết nên thừa nhận là do quốc lực lớn nhỏ khác nhau mà các quốc gia có quyền lực và trách nhiệm thực tế khác nhau trên trường quốc tế, hơn nữa những quyền lực và trách nhiệm đó cũng không phải được ban cho có tính một lần. Quyền lực và trách nhiệm ấy hình thành dưới tác dụng của sức mạnh tổng hợp, vừa là di sản lịch sử vừa là kết quả của hiện thực. Thế giới sau Chiến tranh Lạnh có dấu vết “nước Mỹ thống trị” rất mạnh, một số bộ khung lớn là do Mỹ thiết kế và bảo vệ, như hệ thống thương mại quốc tế, hệ thống tài chính, hệ thống mạng Internet, và hệ thống an ninh v.v…

Vì cái “quyền lãnh đạo” ấy, nước Mỹ phải đầu tư, phải chi trả rất nhiều, nhưng cũng qua đó họ gặt hái được nhiều hơn. Ví dụ địa vị đồng tiền thế giới của đồng dollar đã giúp Mỹ vơ vét được của cải từ cả thế giới, bất cứ lúc nào cũng có thể giúp Mỹ có đặc quyền bắt cả thế giới chia sẻ gánh nặng khủng hoảng kinh tế quốc nội của Mỹ. Trong tương lai có thể dự kiến, nếu Mỹ từ bỏ “lãnh đạo thế giới”, trở lại thành một “nước Mỹ phiên bản đơn giản” không còn nhờ vả tới nhiều đòn bảy lâu dài như xưa, thì nước Mỹ sẽ không còn là nước Mỹ nữa. Màn kịch ấy không thể xảy ra.

Trong tình hình hiện nay hàm nghĩa của “leadership” là “đi đầu”, và “quyền lãnh đạo” của Mỹ bị giới hạn. Những năm trước đây chiến tuyến của Mỹ quá dài, Mỹ muốn từ “dẫn đầu” biến thành “lãnh đạo” thực sự, trên thế giới Mỹ nói là làm, duy ngã độc tôn. Quốc lực tổng hợp của Mỹ còn xa mới mạnh như vậy, vì cái mục tiêu không hiện thực đó [mà xảy ra tình trạng nước Mỹ] đang từ chỗ sức mạnh có dôi dư một chút là biến ngay thành không đủ sức làm được. Dường như Donald Trump muốn tụt lại về phía sau từ cái “vị trí lãnh đạo” mà ông ta từng cho là nói bừa, quy hoạch lại sức lãnh đạo của Mỹ theo cách chọn cái lợi cho mình.

Điều đó có thể làm cho Trung Quốc giành được một số không gian mới để phát huy “sức lãnh đạo”. Vấn đề là Trung Quốc có muốn không, và đã làm tốt việc chuẩn bị chưa?

Cần nói là sức mạnh tổng hợp của Trung Quốc hãy còn thua kém Mỹ một khoảng cách khá lớn, Trung Quốc chưa có năng lực toàn diện dẫn dắt thế giới. Cả Trung Quốc lẫn thế giới đều chưa làm tốt sự chuẩn bị tư tưởng như vậy. Trung Quốc thay Mỹ ‘lãnh đạo thế giới’ là điều không thể tưởng tượng nổi.

Mặt khác, sự thực là quốc lực của Trung Quốc đang tăng trưởng nhanh mạnh, vì thế mà cơ cấu quyền lực thế giới đang dần dần thay đổi, Trung Quốc sẽ từng bước tham dự việc quản trị toàn cầu – đây là một quá trình tự nhiên lâu dài. Quá trình đó chẳng cần khoa trương cũng không cần phải tránh né, áp chế; Trung Quốc vừa chẳng nên làm liều lại cũng không thể tránh né.

Nếu Mỹ thật sự rút ra khỏi Hiệp định Khí hậu Paris, Trung Quốc có thể vẫn kiên trì cam kết của mình, nhưng Trung Quốc sao có thể có năng lực bù đắp tổn thất gây ra bởi sự “bỏ cuộc” [nguyên văn: xả nước] của Mỹ? Nếu Mỹ không chỉ từ bỏ TPP mà dứt khoát từ nay trở đi chống lại tự do thương mại, thế thì Trung Quốc sẽ ứng phó ra sao với kết cục rối ren ấy? Còn nữa, một khi Mỹ “bỏ mặc” Trung Đông thì Trung Quốc sao mà có sức mạnh để ‘lấp chỗ trống”?

Xét từ góc độ khác, nếu nước Mỹ dưới sự lãnh đạo của Donald Trump chỗ nào cũng hạn chế, chèn ép Trung Quốc, ví dụ “cô lập” Trung Quốc ra khỏi hệ thống tự do thương mại của thế giới, để cho các nước xung quanh Trung Quốc đều ngả về phía Washington, trung thành với Mỹ, giúp Mỹ ức chế Trung Quốc, thì sao mà [Trung Quốc] có thể làm được [vai trò lãnh đạo]?

Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB) đã ra đời, sáng kiến “Một vành đai, một con đường” đã triển khai, cả hai đều bị Chính phủ Obama giở trò “ngầm phá đám”, chẳng phải là [sự phá đám của Mỹ] chưa đạt được kết quả nào đấy ư?

Cho nên trong công cuộc quản trị thế giới sau đây, Trung Quốc và Mỹ nhất định phải hợp tác với nhau, căn bản không có sự lựa chọn thứ hai. E rằng trong một thời gian rất dài, “tác dụng lãnh đạo” của Mỹ không thể thay thế được, việc Trung Quốc tiếp tục trỗi dậy và mở rộng sức ảnh hưởng của mình cũng chẳng thể ngăn cản. Xử lý tốt mối quan hệ lớn này tất sẽ là sự cùng thắng của Trung Quốc, Mỹ và các nước lớn cũng như của toàn thế giới trong thế kỷ 21.

Nguồn:  Xã luận: Trung Quốc có thể thay Mỹ đội chiếc mũ cao “lãnh đạo thế giới” được chăng?, 环球时报, 2016-11-21.