Kinh Đời
Văn chương phản kháng, viết từ Bắc Hàn
Lần đầu tiên, một cuốn sách mô tả và tố cáo xã hội Bắc Hàn, do một tác giả hiện sống tại chỗ, tới tay độc giả Tây Phương. Tác phẩm La Dénonciation (Báo Cáo) (1)
Lần đầu tiên, một cuốn sách mô tả và tố
cáo xã hội Bắc Hàn, do một tác giả hiện sống tại chỗ, tới tay độc giả
Tây Phương. Tác phẩm La Dénonciation (Báo Cáo)
(1) của Bandi là một tập truyện ngắn tường thuật đời sống gian nan, đầy
tai hoạ, bất trắc của người dân trong một chế độ độc tài tàn bạo nhất
thế giới, một vùng đất đóng kín trong đó lãnh chúa họ Kim có toàn quyền
sinh sát.
Những năm vừa qua, nhờ Internet và du
lịch, sách viết về xã hội VN, Trung Hoa, Cuba, đã được xuất bản nhiều ở
nước ngoài, nhưng đây là lần đầu một nhà xuất bản Pháp, Philippe Pickier
ở Paris, dịch và ấn hành một tác phẩm Bắc Hàn. Trước đây, một tập
truyện Bắc Hàn, Des Amis (Những Người Bạn) đã
đưọc nhà xuất bản Acte Sud dịch và ấn hành, nhưng tác giả là một nhà
văn « chính thức » của chế độ. Sau bản tiếng Pháp, những bản dịch ra chữ
Anh, Đức, Tây Ban Nha, Nhật tác phẩm của Bandi sẽ được in ở nhiều nước
khác. Nhà xuất bản cho hay cuốn sách đã được một người bạn của tác giả
dấu trong một mớ sách tuyên truyền, mang tới Nam Hàn và xuất bản ở Hán
Thành từ 2014. Gia đình đã tỵ nạn ở Nam Hàn nhưng tác giả, khoảng 60
tuổi, không ai biết mặt, là một thành viên của Hội nhà văn nhà nước,
viết dưới bút hiệu Bandi (Con Đom Đóm) vẫn sống ở Bắc Hàn.
La Dénonciation
là một tuyển tập gồm 7 truyện ngắn, mô tả xã hội Bắc Hàn những năm 90
thời Kim Il Sung (2), cha đẻ của chế độ quái dị Bắc Hàn, ông nội của
Lãnh Tụ Kính yêu hiện thời, Kim Jong Un. Đó là một xã hội đói khát, hãi
hùng, mạng người treo đầu sợi chỉ, trong đó con người vờ vịt, rình mò,
tố cáo, hành hạ nhau để được sống như con vật, một xã hội trong đó thở
khí trời cũng là một ân huệ của lãnh tụ.
Cả nước đóng kịch
Xã hội Bắc Hàn là một xã hội đẳng cấp.
Trên cùng là lãnh tụ được toàn dân sùng bái, dưới là cán bộ lớn, cán bộ
nhỏ có quyền sinh sát, dưới nữa là dân đen, chia ra làm hai loại, những
người được coi là trung thành với chế độ và những người bị coi là kẻ thù
của cách mạng, như bị bệnh hủi, không ai dám lai vãng. Nhưng ngay cả
những người được coi là trung thành, tai họa vẫn có thể giáng xuống bất
cứ giờ nào, vì những lý do rất kỳ quái.
Truyện ngắn La Ville des Spectres (Thành phố của ma quỉ)
nói về tai họa của Kyeong-hui trong tuần lễ quốc khánh. Cả thành phố «
tự nguyện » tập họp ở công trường Kim Il Sung để bày tỏ lòng nhiệt thành
trong việc chuẩn bị đại lễ vinh danh công đức trời biển của lãnh tụ
kính yêu. Mặc dù gió bão, Kyeong-hui vác cả thằng con trai hai tuổi đang
bệnh đi biểu tình, không biết rằng tai họa sắp giáng xuống gia đình
mình. Công an phường báo cáo : mỗi ngày từ 6 giờ
chiều tới sáng hôm sau, giờ mọi người đi làm, cửa sổ nhà số 3, lầu 5,
dẫy 5 đều che kín màn cửa xanh, dầy. Tôi thấy chuyện khả nghi. Chắc đây
là mật hiệu ra dấu cho gián điệp. Được gọi lên làm việc,
Kyeong-hui, một công dân gương mẫu, vui cười giải thích với cán bộ khu
phố đó là một chuyện rất trẻ con. Con trai anh ta có cái tật rất sợ cái
hình Karl Marx khổng lồ treo bên kia đường. Để thằng nhỏ ngủ yên, anh ta
kéo màn, che cửa sổ. Cán bộ chất vấn tại sao che cả cửa sổ tường bên
kia. Kyeong-hui nói bởi vì phía bên kia cũng có chân dung của Kim Chủ
tịch. Và nói thêm, dí dỏm : cán bộ hẳn biết câu tục ngữ : một đứa nhỏ sợ con rùa, sợ cả cái vung đậy nồi.
Đêm hôm sau, hai vợ chồng anh ta và đứa bị công an đến, tống lên một
chiếc xe, đưa đi biệt tích trước con mắt hãi hùng của dân hai bên đường.
Ngoài tội gián điệp, anh ta còn bị kết án không biết giáo dục con cái
để nó kính yêu lãnh tụ, tội chế diễu chân dung bác Marx, và một cái tội
khủng khiếp : ví Kim Chủ tịch với cái vung nồi.
Trong Si près, si loin (Xa,
gần) , anh thợ mỏ Myeong-cheol xin xỏ, lạy van đủ cách vẫn không xin
được giấy phép về thăm mẹ hấp hối trên giường bệnh (di chuyển từ khu này
sang khu khác phải có giấy phép). Thương mẹ, anh ta làm ẩu, trèo lên xe
lửa đi thăm mẹ. Bị kiểm soát, bắt giam, hành hạ 20 ngày ; khi được thả,
mò về nhà, vợ không nhận ra người đàn ông già sụm, tiều tụy trước mặt
là người chồng 30 tuổi.
Người ta, nhất là người Tây Phương, vẫn
ngỡ ngàng trước cảnh người dân vật vã, than khóc khi được tin lãnh tụ
Bắc Hàn qua đời, như dân Nga trước cái chết của đồ tể Staline. Truyện La Scène (Màn Kịch) mô tả không khí xã hội những ngày dân Hàn để tang Kim lãnh tụ. Trong buổi họp phường khóm, công an phường cảnh cáo : « Ngay trong hàng ngũ cán bộ cũng có những tên đáng bắn bỏ (vì không bày tỏ đủ lòng thương tiếc Đại lãnh tụ kính yêu )…Chúng
ta phải khuyến cáo cán bộ cảnh giác hơn nữa : hàng ngàn con mắt, hàng
ngàn lỗ tai, hàng ngàn nắm tay vũ bão phải tích cực canh chừng hơn nữa,
phải như vậy mới bảo đảm sẽ không có tên nào dám lầm lỗi ». Mọi người thi đua tới bàn thờ tưởng niệm lãnh tụ. Người ta biết công an đứng ghi tên từng người. «
Dân chúng tới than khóc ít nhất một lần mỗi ngày. Dần dần trở thành một
thông lệ được mọi người tuân theo, và con số những người tới sáng,
trưa, chiều, tối càng ngày càng đông. » Cả nước vật vã khóc, kể
cả những người bị chế độ hành hạ thân tàn ma dại. Tác giả viết mỗi người
đóng một vai kịch, sống trong da thịt vai kịch (se glisser dans la peau du personnage) đến
nỗi trở thành nhân vật, những giọt nước mắt trào ra, tự nhiên. Mỗi
người mang tới bàn thờ lãnh tụ một bông hoa. Hậu quả là hoa trong vườn,
trong công viên bị hái sạch, thiên hạ, kể cả học sinh nhỏ tuổi phải leo
lên núi kiếm hoa, nhiều người rơi xuống hang núi chết, nhiều người bị
rắn độc cắn bỏ mạng. Cán bộ phường : « Các người
tưởng rằng như vậy là đủ trung thành à ? Tưởng rằng hái tất cả hoa trong
thành phố để kính dâng hương hồn Đại Lãnh Tụ, tưởng rằng leo lên núi
hái hoa có thể rớt xuống hang hay bị rắn độc cắn là đủ à ? …Trong giai
đoạn bi thảm này, dù chúng ta có than khóc đến chết, vẫn không đủ để bày
tỏ nỗi đau buồn đã mất người cha chung của dân tộc.’’
Một Soljenitsyne Bắc Hàn ?
Tập truyện của Bandi được giới thiệu
trong Hội chợ Sách (Salon du Livre) tại Paris, tháng Ba, 2016. Salon du
Livre được tổ chức mỗi năm một lần để các nhà xuất bản, các tác giả gặp
gỡ độc giả, ký tặng sách và trao đổi, thảo luận với người đọc. Chủ đề
năm nay của Salon là văn chương Đại Hàn. Tác phẩm của Bandi là cuốn sách
duy nhất của Bắc Hàn bên cạnh con số đông đảo, cả lượng lẫn phẩm của
văn chương Nam Hàn.
Người ta đón nhận Bandi như thế nào ? Một
điều đáng ngạc nhiên là cuốn sách, in từ 2014 ở Hán Thành, gây ít tiếng
vang và ít người đọc. Phải giải thích thế nào về sự thờ ơ đó ? Phải
chăng người Nam Hàn không muốn nhìn vết thương nhức nhối của dân tộc
mình ?
Ở hải ngoại, hai thái độ tương phản.
Những người khen, coi Bandi là một Soljenitsyne Bắc Hàn. Pierre
Rigoulot, người viết tựa cuốn sách, cho rằng giống như Soljenitsyne đã
tố cáo xã hội giả dối và địa ngục goulag, Bandi đã tố cáo xã hội Bắc Hàn
cũng xây dựng xã hội trên sự giả dối và tàn bạo. Bandi không thể làm
như Soljenitsyne, nếu không sẽ mất mạng : chỉ trích công khai nhà cầm
quyền và đòi chấm dứt kiểm duyệt, nhưng Bandi đã cho thế giới thấy bộ
mặt thực của Bắc Hàn. Lim Yeong-hee, dịch giả cuốn sách, ca ngợi nghệ
thuật của Bandi, nhấn mạnh cái nhìn quan sát đôi khi châm biếm của tác
giả.
Cộng đồng người Bắc Hàn ở New York còn hăng hơn nữa : họ vận động trao giải Nobel văn chương cho tác giả Báo Cáo.
Những người chê cuốn sách của Bandi cũng
không ít, đa số là trí thức thiên tả ở Pháp, những người trước kia đã
chỉ trích Soljenitsyne, cho tác giả Archipel du Goulag
đã bôi nhọ xã hội chủ nghĩa, và không ngần ngại quả quyết Soljenitsyne
không phải là một nhà văn lớn. Có người nghi ngờ Bandi chỉ là một người
Nam Hàn, viết cuốn sách vì lý do chính trị, vì nhà xuất bản in cuốn
sách, Cho Gap-je ở Hán Thành, nổi tiếng là một cơ sở xuất bản chống Cộng
cực đoan. Nhưng một nhà biên khảo chuyên môn về Bắc Hàn, ông B.R Mayer,
cho rằng lối hành văn vụng về, ngôn ngữ trong Báo Cáo
đúng là ngôn ngữ người Bắc Hàn, không thể là tác phẩm của một người
miền Nam bắt chước giọng miền Bắc. Lim Yeong-hee quả quyết Bandi có
thực, vẫn sống ở Bắc Hàn, vẫn tiếp tục viết và đã tiếp xúc với một tổ
chức về nhân quyền.
Người đọc có thể nghĩ gì về cuốn sách ?
Thứ nhất, những chi tiết viết trong sách phải là người trong cuộc. Cũng
như một người Việt sống ở miền Nam trước 75, dù óc tưởng tượng phong phú
tới đâu, cũng không thể viết về những cuộc đấu tố ghê rợn ở miền Bắc.
Những chế độ độc tài, từ Phát xít Đức tới Cộng Sản, đã vượt khỏi cái
ranh giới của sự tàn nhẫn, man rợ. Thực tế đã qua mặt trí tưởng tượng
của con người. Thứ hai, so sánh Bandi với Soljenitsyne là một chuyện quá
đáng. Tác phẩm của nhà văn Nga, từ Archipel du Goulag tới Le Pavillon des Cancéreux, Le Premier Cercle, Une Journée d’Ivan Denissovitch
là một tác phẩm đồ sộ của một nhà văn lớn. Bandi chỉ là tác giả một tập
truyện ngắn, viết một cách rất vụng về, đôi khi lôi thôi, với những lời
kể lể dài dòng, những câu bình phẩm không cần thiết chỉ làm trang sách
nặng nề thêm. Một lối viết văn cổ điển của một người không được tiếp xúc
với những trào lưu văn hóa mới bên ngoài, khác hẳn văn phong hoàn toàn
mới, khởi sắc, rất cá nhân, rất độc đáo của những nhà văn Nam Hàn được
dịch và trình bày tại Salon du Livre. Soljenitsyne cũng sống trong một
xã hội đóng kín, nhưng ông thuộc truyền thống những văn hào Nga, tầm cỡ
Dostoïevski, Tolstoï, Gogol, Gorki, Tourgeniev …Đó không phải là bối
cảnh văn hóa Bắc Hàn. Bandi bên cạnh các tác giả Nam Hàn, cũng quê mùa
như những cuốn phim ngây ngô của Bắc Hàn bên cạnh phim ảnh Nam Hàn, tiến
bộ vượt bực, không thua gì điện ảnh Tây Phương.
Mở một dấu ngoặc : mỗi năm Salon du Livre
giới thiệu một quốc gia. Chưa bao giờ người ta thấy một lực lượng những
nhà xuất bản, nhà văn hùng hậu như phái đoàn Nam Hàn. Tại hội chợ sách
cũng như tại bất cứ cuộc họp mặt văn hóa quốc tế nào, Nam Hàn cũng tham
dự tích cực, không mặc cảm, chứng tỏ một dân tộc ý thức được vai trò
quyết định của văn hoá trong vận mạng, tương lai của một dân tộc.
So sánh Bandi với Soljenitsyne, một văn
hào và một trong những nhân vật lịch sử quan trọng nhất của thế kỷ 20,
người đã làm rung chuyển chế độ CS, là một điều quá lố. Nhưng có một
điểm khiến độc giả của Bandi nghĩ tới tác giả của Quần Đảo Địa Ngục :
với Soljenitsyne, cũng như với Bandi, dù trong hỏa ngục, cái chất người
vẫn còn. Soljenitsyne được người ta nhắc tới như một nhân chứng can đảm
đã tố cáo tội ác, đã đưa tới sự sụp đổ của Cộng Sản Nga, nhưng tác phẩm
của ông trước hết là một suy nghĩ về bản chất con người, một trường ca
về cái thấp hèn cũng như cái cao cả của con người.
Trong tác phẩm của Soljenitsyne, dù trong
địa ngục, bên cạnh những phản trắc, những tra tấn dã man, những đói
rách, trong bối cảnh con người bị đối xử như con vật, cư xử với nhau như
con vật vì bản năng sống còn, vẫn có những người giữ được nhân tính.
Trong truyện của Bandi, cả nước đóng kịch để sống, đạp lên nhau để tranh
cướp một mẩu bánh mì, vẫn còn những người tình nghĩa. Chế độ dùng mọi
phương tiện để biến con người thành một con vật vô tri giác, vô tình
cảm, chỉ biết tôn thờ lãnh tụ, vẫn còn một thanh niên bất chấp hiểm
nguy, leo lên xe lửa về thăm mẹ hấp hối, vẫn còn những người đàn bà ăn
thức ăn của chó để dành cơm cho chồng, cho con, vẫn còn những người
chồng giả vờ no để nhường mẩu bánh mì vừa giành giựt mang về cho vợ, vẫn
còn những cặp trai gái yêu nhau, nắm tay nhau đi đường trong những ngày
đại tang lãnh tụ, mặc dù đó là một tội nặng có thể mất mạng. Một chế độ
tàn bạo tới đâu cũng không thể tiêu diệt hoàn toàn nhân tính. Bên cạnh
cái hèn hạ, tha hóa luôn luôn vẫn còn cái cao cả của con người. Đó là
một bài học quý báu, một nguồn lạc quan, một tia hy vọng khi đọc
Soljenitsyne, cũng như Bandi. Nhất là độc giả Việt Nam, những người
tuyệt vọng thấy xã hội, đất nước mình đã và đang bị đẩy vào một tình
trạng sa đọa, tưởng như không còn nhân tính.
Báo Cáo không
phải là một tác phẩm lớn, Bandi không có tầm cỡ một Soljenitsyne, nhưng
tác giả Bắc Hàn là một nhân chứng hiếm hoi của một xã hội đóng kín, một
người cầm bút trung thực, can đảm. Một con chim én không làm được mùa
Xuân, nhưng một con đom đóm đủ mang lại một chút ánh sáng.
Từ Thức (Paris, tháng Ba 2016)
(nguồn Fb Song Chi)
Bàn ra tán vào (1)
Tran Truong
Tôi đã đọc Tầng đầu Địa Ngục ,xem youtube nhìn cảnh sướt mướt khóc của dân Bắc hàn khi bố Ủn đầu thai kiếp khác,đọc nhiều bài về " tàn nước" thút thít khi Minh râu chầu trời.Coi xong ,muốn ói ! Xứ sở cs cái gì cũng thiếu , chỉ có nước mắt là dư thừa,rẻ rúng ! Rùng mình cho những chế độ trị dân như trị nô lệ.Làm nhớ lại ngày sau 75 ,một em bé câu được con cá rô mề ,mừng quá em hét lớn : con cá vĩ đại ! Không ngờ, vì quá mừng ,em bé đã phạm húy,chữ VĨ ĐẠI chỉ dành cho BÁC mà thôi," ý đồ gì mày gọi con cá vĩ đại? Mày ví BÁC như con cá phải không ?" Tội nghiệp em ,tên công an chìm ,chụp cổ áo,xoắn mạnh,kéo em đi... Niềm vui phụt tắt ! Chuyện xảy ra năm 75 dọc quán cây dừa qua khỏi cầu Phan thanh Giản vào xa lộ Biên Hòa .
----------------------------------------------------------------------------------
Các tin đã đăng
- "Có miệng như không" - by / Trần Văn Giang (ghi lại).
- 100 năm sau vẫn bồi hồi "Tôi đi học" - by Minh Tự / Trần Văn Giang (ghi lại).
- "Tiếng Anh chưa rành" - by Dzung Nguyen / Trần Văn Giang (ghi lại
- "Tiếng Anh chưa rành" - by Dzung Nguyen / Trần Văn Giang (ghi lại
- "Nỗi Khổ Của Người Hà Nội" - by Nguyễn Thị Thương / Trần Văn Giang (ghi lại)
Văn chương phản kháng, viết từ Bắc Hàn
Lần đầu tiên, một cuốn sách mô tả và tố cáo xã hội Bắc Hàn, do một tác giả hiện sống tại chỗ, tới tay độc giả Tây Phương. Tác phẩm La Dénonciation (Báo Cáo) (1)
Lần đầu tiên, một cuốn sách mô tả và tố
cáo xã hội Bắc Hàn, do một tác giả hiện sống tại chỗ, tới tay độc giả
Tây Phương. Tác phẩm La Dénonciation (Báo Cáo)
(1) của Bandi là một tập truyện ngắn tường thuật đời sống gian nan, đầy
tai hoạ, bất trắc của người dân trong một chế độ độc tài tàn bạo nhất
thế giới, một vùng đất đóng kín trong đó lãnh chúa họ Kim có toàn quyền
sinh sát.
Những năm vừa qua, nhờ Internet và du
lịch, sách viết về xã hội VN, Trung Hoa, Cuba, đã được xuất bản nhiều ở
nước ngoài, nhưng đây là lần đầu một nhà xuất bản Pháp, Philippe Pickier
ở Paris, dịch và ấn hành một tác phẩm Bắc Hàn. Trước đây, một tập
truyện Bắc Hàn, Des Amis (Những Người Bạn) đã
đưọc nhà xuất bản Acte Sud dịch và ấn hành, nhưng tác giả là một nhà
văn « chính thức » của chế độ. Sau bản tiếng Pháp, những bản dịch ra chữ
Anh, Đức, Tây Ban Nha, Nhật tác phẩm của Bandi sẽ được in ở nhiều nước
khác. Nhà xuất bản cho hay cuốn sách đã được một người bạn của tác giả
dấu trong một mớ sách tuyên truyền, mang tới Nam Hàn và xuất bản ở Hán
Thành từ 2014. Gia đình đã tỵ nạn ở Nam Hàn nhưng tác giả, khoảng 60
tuổi, không ai biết mặt, là một thành viên của Hội nhà văn nhà nước,
viết dưới bút hiệu Bandi (Con Đom Đóm) vẫn sống ở Bắc Hàn.
La Dénonciation
là một tuyển tập gồm 7 truyện ngắn, mô tả xã hội Bắc Hàn những năm 90
thời Kim Il Sung (2), cha đẻ của chế độ quái dị Bắc Hàn, ông nội của
Lãnh Tụ Kính yêu hiện thời, Kim Jong Un. Đó là một xã hội đói khát, hãi
hùng, mạng người treo đầu sợi chỉ, trong đó con người vờ vịt, rình mò,
tố cáo, hành hạ nhau để được sống như con vật, một xã hội trong đó thở
khí trời cũng là một ân huệ của lãnh tụ.
Cả nước đóng kịch
Xã hội Bắc Hàn là một xã hội đẳng cấp.
Trên cùng là lãnh tụ được toàn dân sùng bái, dưới là cán bộ lớn, cán bộ
nhỏ có quyền sinh sát, dưới nữa là dân đen, chia ra làm hai loại, những
người được coi là trung thành với chế độ và những người bị coi là kẻ thù
của cách mạng, như bị bệnh hủi, không ai dám lai vãng. Nhưng ngay cả
những người được coi là trung thành, tai họa vẫn có thể giáng xuống bất
cứ giờ nào, vì những lý do rất kỳ quái.
Truyện ngắn La Ville des Spectres (Thành phố của ma quỉ)
nói về tai họa của Kyeong-hui trong tuần lễ quốc khánh. Cả thành phố «
tự nguyện » tập họp ở công trường Kim Il Sung để bày tỏ lòng nhiệt thành
trong việc chuẩn bị đại lễ vinh danh công đức trời biển của lãnh tụ
kính yêu. Mặc dù gió bão, Kyeong-hui vác cả thằng con trai hai tuổi đang
bệnh đi biểu tình, không biết rằng tai họa sắp giáng xuống gia đình
mình. Công an phường báo cáo : mỗi ngày từ 6 giờ
chiều tới sáng hôm sau, giờ mọi người đi làm, cửa sổ nhà số 3, lầu 5,
dẫy 5 đều che kín màn cửa xanh, dầy. Tôi thấy chuyện khả nghi. Chắc đây
là mật hiệu ra dấu cho gián điệp. Được gọi lên làm việc,
Kyeong-hui, một công dân gương mẫu, vui cười giải thích với cán bộ khu
phố đó là một chuyện rất trẻ con. Con trai anh ta có cái tật rất sợ cái
hình Karl Marx khổng lồ treo bên kia đường. Để thằng nhỏ ngủ yên, anh ta
kéo màn, che cửa sổ. Cán bộ chất vấn tại sao che cả cửa sổ tường bên
kia. Kyeong-hui nói bởi vì phía bên kia cũng có chân dung của Kim Chủ
tịch. Và nói thêm, dí dỏm : cán bộ hẳn biết câu tục ngữ : một đứa nhỏ sợ con rùa, sợ cả cái vung đậy nồi.
Đêm hôm sau, hai vợ chồng anh ta và đứa bị công an đến, tống lên một
chiếc xe, đưa đi biệt tích trước con mắt hãi hùng của dân hai bên đường.
Ngoài tội gián điệp, anh ta còn bị kết án không biết giáo dục con cái
để nó kính yêu lãnh tụ, tội chế diễu chân dung bác Marx, và một cái tội
khủng khiếp : ví Kim Chủ tịch với cái vung nồi.
Trong Si près, si loin (Xa,
gần) , anh thợ mỏ Myeong-cheol xin xỏ, lạy van đủ cách vẫn không xin
được giấy phép về thăm mẹ hấp hối trên giường bệnh (di chuyển từ khu này
sang khu khác phải có giấy phép). Thương mẹ, anh ta làm ẩu, trèo lên xe
lửa đi thăm mẹ. Bị kiểm soát, bắt giam, hành hạ 20 ngày ; khi được thả,
mò về nhà, vợ không nhận ra người đàn ông già sụm, tiều tụy trước mặt
là người chồng 30 tuổi.
Người ta, nhất là người Tây Phương, vẫn
ngỡ ngàng trước cảnh người dân vật vã, than khóc khi được tin lãnh tụ
Bắc Hàn qua đời, như dân Nga trước cái chết của đồ tể Staline. Truyện La Scène (Màn Kịch) mô tả không khí xã hội những ngày dân Hàn để tang Kim lãnh tụ. Trong buổi họp phường khóm, công an phường cảnh cáo : « Ngay trong hàng ngũ cán bộ cũng có những tên đáng bắn bỏ (vì không bày tỏ đủ lòng thương tiếc Đại lãnh tụ kính yêu )…Chúng
ta phải khuyến cáo cán bộ cảnh giác hơn nữa : hàng ngàn con mắt, hàng
ngàn lỗ tai, hàng ngàn nắm tay vũ bão phải tích cực canh chừng hơn nữa,
phải như vậy mới bảo đảm sẽ không có tên nào dám lầm lỗi ». Mọi người thi đua tới bàn thờ tưởng niệm lãnh tụ. Người ta biết công an đứng ghi tên từng người. «
Dân chúng tới than khóc ít nhất một lần mỗi ngày. Dần dần trở thành một
thông lệ được mọi người tuân theo, và con số những người tới sáng,
trưa, chiều, tối càng ngày càng đông. » Cả nước vật vã khóc, kể
cả những người bị chế độ hành hạ thân tàn ma dại. Tác giả viết mỗi người
đóng một vai kịch, sống trong da thịt vai kịch (se glisser dans la peau du personnage) đến
nỗi trở thành nhân vật, những giọt nước mắt trào ra, tự nhiên. Mỗi
người mang tới bàn thờ lãnh tụ một bông hoa. Hậu quả là hoa trong vườn,
trong công viên bị hái sạch, thiên hạ, kể cả học sinh nhỏ tuổi phải leo
lên núi kiếm hoa, nhiều người rơi xuống hang núi chết, nhiều người bị
rắn độc cắn bỏ mạng. Cán bộ phường : « Các người
tưởng rằng như vậy là đủ trung thành à ? Tưởng rằng hái tất cả hoa trong
thành phố để kính dâng hương hồn Đại Lãnh Tụ, tưởng rằng leo lên núi
hái hoa có thể rớt xuống hang hay bị rắn độc cắn là đủ à ? …Trong giai
đoạn bi thảm này, dù chúng ta có than khóc đến chết, vẫn không đủ để bày
tỏ nỗi đau buồn đã mất người cha chung của dân tộc.’’
Một Soljenitsyne Bắc Hàn ?
Tập truyện của Bandi được giới thiệu
trong Hội chợ Sách (Salon du Livre) tại Paris, tháng Ba, 2016. Salon du
Livre được tổ chức mỗi năm một lần để các nhà xuất bản, các tác giả gặp
gỡ độc giả, ký tặng sách và trao đổi, thảo luận với người đọc. Chủ đề
năm nay của Salon là văn chương Đại Hàn. Tác phẩm của Bandi là cuốn sách
duy nhất của Bắc Hàn bên cạnh con số đông đảo, cả lượng lẫn phẩm của
văn chương Nam Hàn.
Người ta đón nhận Bandi như thế nào ? Một
điều đáng ngạc nhiên là cuốn sách, in từ 2014 ở Hán Thành, gây ít tiếng
vang và ít người đọc. Phải giải thích thế nào về sự thờ ơ đó ? Phải
chăng người Nam Hàn không muốn nhìn vết thương nhức nhối của dân tộc
mình ?
Ở hải ngoại, hai thái độ tương phản.
Những người khen, coi Bandi là một Soljenitsyne Bắc Hàn. Pierre
Rigoulot, người viết tựa cuốn sách, cho rằng giống như Soljenitsyne đã
tố cáo xã hội giả dối và địa ngục goulag, Bandi đã tố cáo xã hội Bắc Hàn
cũng xây dựng xã hội trên sự giả dối và tàn bạo. Bandi không thể làm
như Soljenitsyne, nếu không sẽ mất mạng : chỉ trích công khai nhà cầm
quyền và đòi chấm dứt kiểm duyệt, nhưng Bandi đã cho thế giới thấy bộ
mặt thực của Bắc Hàn. Lim Yeong-hee, dịch giả cuốn sách, ca ngợi nghệ
thuật của Bandi, nhấn mạnh cái nhìn quan sát đôi khi châm biếm của tác
giả.
Cộng đồng người Bắc Hàn ở New York còn hăng hơn nữa : họ vận động trao giải Nobel văn chương cho tác giả Báo Cáo.
Những người chê cuốn sách của Bandi cũng
không ít, đa số là trí thức thiên tả ở Pháp, những người trước kia đã
chỉ trích Soljenitsyne, cho tác giả Archipel du Goulag
đã bôi nhọ xã hội chủ nghĩa, và không ngần ngại quả quyết Soljenitsyne
không phải là một nhà văn lớn. Có người nghi ngờ Bandi chỉ là một người
Nam Hàn, viết cuốn sách vì lý do chính trị, vì nhà xuất bản in cuốn
sách, Cho Gap-je ở Hán Thành, nổi tiếng là một cơ sở xuất bản chống Cộng
cực đoan. Nhưng một nhà biên khảo chuyên môn về Bắc Hàn, ông B.R Mayer,
cho rằng lối hành văn vụng về, ngôn ngữ trong Báo Cáo
đúng là ngôn ngữ người Bắc Hàn, không thể là tác phẩm của một người
miền Nam bắt chước giọng miền Bắc. Lim Yeong-hee quả quyết Bandi có
thực, vẫn sống ở Bắc Hàn, vẫn tiếp tục viết và đã tiếp xúc với một tổ
chức về nhân quyền.
Người đọc có thể nghĩ gì về cuốn sách ?
Thứ nhất, những chi tiết viết trong sách phải là người trong cuộc. Cũng
như một người Việt sống ở miền Nam trước 75, dù óc tưởng tượng phong phú
tới đâu, cũng không thể viết về những cuộc đấu tố ghê rợn ở miền Bắc.
Những chế độ độc tài, từ Phát xít Đức tới Cộng Sản, đã vượt khỏi cái
ranh giới của sự tàn nhẫn, man rợ. Thực tế đã qua mặt trí tưởng tượng
của con người. Thứ hai, so sánh Bandi với Soljenitsyne là một chuyện quá
đáng. Tác phẩm của nhà văn Nga, từ Archipel du Goulag tới Le Pavillon des Cancéreux, Le Premier Cercle, Une Journée d’Ivan Denissovitch
là một tác phẩm đồ sộ của một nhà văn lớn. Bandi chỉ là tác giả một tập
truyện ngắn, viết một cách rất vụng về, đôi khi lôi thôi, với những lời
kể lể dài dòng, những câu bình phẩm không cần thiết chỉ làm trang sách
nặng nề thêm. Một lối viết văn cổ điển của một người không được tiếp xúc
với những trào lưu văn hóa mới bên ngoài, khác hẳn văn phong hoàn toàn
mới, khởi sắc, rất cá nhân, rất độc đáo của những nhà văn Nam Hàn được
dịch và trình bày tại Salon du Livre. Soljenitsyne cũng sống trong một
xã hội đóng kín, nhưng ông thuộc truyền thống những văn hào Nga, tầm cỡ
Dostoïevski, Tolstoï, Gogol, Gorki, Tourgeniev …Đó không phải là bối
cảnh văn hóa Bắc Hàn. Bandi bên cạnh các tác giả Nam Hàn, cũng quê mùa
như những cuốn phim ngây ngô của Bắc Hàn bên cạnh phim ảnh Nam Hàn, tiến
bộ vượt bực, không thua gì điện ảnh Tây Phương.
Mở một dấu ngoặc : mỗi năm Salon du Livre
giới thiệu một quốc gia. Chưa bao giờ người ta thấy một lực lượng những
nhà xuất bản, nhà văn hùng hậu như phái đoàn Nam Hàn. Tại hội chợ sách
cũng như tại bất cứ cuộc họp mặt văn hóa quốc tế nào, Nam Hàn cũng tham
dự tích cực, không mặc cảm, chứng tỏ một dân tộc ý thức được vai trò
quyết định của văn hoá trong vận mạng, tương lai của một dân tộc.
So sánh Bandi với Soljenitsyne, một văn
hào và một trong những nhân vật lịch sử quan trọng nhất của thế kỷ 20,
người đã làm rung chuyển chế độ CS, là một điều quá lố. Nhưng có một
điểm khiến độc giả của Bandi nghĩ tới tác giả của Quần Đảo Địa Ngục :
với Soljenitsyne, cũng như với Bandi, dù trong hỏa ngục, cái chất người
vẫn còn. Soljenitsyne được người ta nhắc tới như một nhân chứng can đảm
đã tố cáo tội ác, đã đưa tới sự sụp đổ của Cộng Sản Nga, nhưng tác phẩm
của ông trước hết là một suy nghĩ về bản chất con người, một trường ca
về cái thấp hèn cũng như cái cao cả của con người.
Trong tác phẩm của Soljenitsyne, dù trong
địa ngục, bên cạnh những phản trắc, những tra tấn dã man, những đói
rách, trong bối cảnh con người bị đối xử như con vật, cư xử với nhau như
con vật vì bản năng sống còn, vẫn có những người giữ được nhân tính.
Trong truyện của Bandi, cả nước đóng kịch để sống, đạp lên nhau để tranh
cướp một mẩu bánh mì, vẫn còn những người tình nghĩa. Chế độ dùng mọi
phương tiện để biến con người thành một con vật vô tri giác, vô tình
cảm, chỉ biết tôn thờ lãnh tụ, vẫn còn một thanh niên bất chấp hiểm
nguy, leo lên xe lửa về thăm mẹ hấp hối, vẫn còn những người đàn bà ăn
thức ăn của chó để dành cơm cho chồng, cho con, vẫn còn những người
chồng giả vờ no để nhường mẩu bánh mì vừa giành giựt mang về cho vợ, vẫn
còn những cặp trai gái yêu nhau, nắm tay nhau đi đường trong những ngày
đại tang lãnh tụ, mặc dù đó là một tội nặng có thể mất mạng. Một chế độ
tàn bạo tới đâu cũng không thể tiêu diệt hoàn toàn nhân tính. Bên cạnh
cái hèn hạ, tha hóa luôn luôn vẫn còn cái cao cả của con người. Đó là
một bài học quý báu, một nguồn lạc quan, một tia hy vọng khi đọc
Soljenitsyne, cũng như Bandi. Nhất là độc giả Việt Nam, những người
tuyệt vọng thấy xã hội, đất nước mình đã và đang bị đẩy vào một tình
trạng sa đọa, tưởng như không còn nhân tính.
Báo Cáo không
phải là một tác phẩm lớn, Bandi không có tầm cỡ một Soljenitsyne, nhưng
tác giả Bắc Hàn là một nhân chứng hiếm hoi của một xã hội đóng kín, một
người cầm bút trung thực, can đảm. Một con chim én không làm được mùa
Xuân, nhưng một con đom đóm đủ mang lại một chút ánh sáng.
Từ Thức (Paris, tháng Ba 2016)
(nguồn Fb Song Chi)
