Đặc
phái viên của tờ báo tại Vinh mô tả một bức tường dài 10 kilomet, phía
trên là hàng rào kẽm gai, điểm xuyết bằng những tháp canh, che khuất mọi
tầm nhìn vào Formosa Ha Tinh Steel Corporation. Đó là một phức hợp
luyện kim rộng mênh mông, do tập đoàn Đài Loan Formosa xây dựng từ năm
2009 dọc theo bờ biển của huyện Kỳ Anh. Linh mục Phêrô Trần Đình Lai thở
dài : « Không ai được phép vào ». Ông là chánh xứ Đông Yên, giáo xứ Kỳ Anh mới, nơi cư ngụ của 5.000 gia đình ngư dân bị Formosa cưỡng chế đất.
Cha
Phêrô Lai là một trong những người đầu tiên được các ngư dân trong giáo
xứ báo động về tình trạng ô nhiễm biển hôm 06/04/2016, khi các lò luyện
thép của Formosa chạy thử lần đầu tiên. Những ngày sau đó, hàng trăm
ngàn con cá đã bị chết, không chỉ trên biển hay trên các bãi biển, mà cả
tại các hồ nuôi cá vốn rất nhiều ở miền Trung Việt Nam. Cha Lai nói : «
Chúng tôi không biết chất hóa học nào đã được đổ ngoài biển, chỉ biết
rằng người thợ lặn được điều ra để kiểm tra ống xả thải từ Formosa ra
biển đã bị tử vong ngay lập tức ».
Từ ngày 6/4, chính phủ
Việt Nam không hề cho phép lấy mẫu hay phân tích hóa học, nên dân chúng
chỉ có thể đưa ra những giả thiết nhằm lý giải thảm họa đại quy mô này.
Đức giám mục Phaolô Nguyễn Thái Hợp của giáo phận Vinh ghi nhận : « Có lẽ là kim loại nặng và phénol, những chất này không thể được xả thẳng ra biển như thế ».
Bản
thân đức giám mục Nguyễn Thái Hợp biết được về thảm họa này hôm 20/4,
nhờ một bài viết can đảm trên Facebook, nay đã bị xóa. Vị giám mục kể
lại : « Tôi đã đến hiện trường ít lâu sau khi các linh mục vùng này xác nhận sự kiện ».
Hôm 27/4, lá thư đầu tiên của Ủy ban Công lý và Hòa bình của giáo phận
Vinh đã được công bố, yêu cầu thành lập một ủy ban gồm các chuyên gia
quốc tế và cho tạm ngưng hoạt động nhà máy thép, đồng thời cấm bán các
loại hải sản nhiễm độc.
Ngày
13/5, trong lá thư ngỏ thứ hai, đức giám mục Phaolô Hợp, đồng thời là
chủ tịch Ủy ban Công lý và Hòa bình của Hội đồng Giám mục Việt Nam, nhận
định có khoảng « hai triệu người » bị mất nguồn thu nhập – đến
nay đã chín tháng trôi qua : ngư dân, người bán tôm cá, người sản xuất
muối, chủ các hồ nuôi cá, chủ nhà hàng, khách sạn…Ngài ghi nhận : « May thay, một số gia đình có con cái ở Sai Gòn hay ở nước ngoài gởi tiền về giúp ». Bản thân giám mục Nguyễn Thái Hợp đã tài trợ cho các thanh thiếu niên trong giáo phận mà gia đình không còn thu nhập nào.
Hậu quả cũng bi thảm đối với môi trường. Cha Phaolô Hợp nhấn mạnh : « Cần phải mất nhiều thập niên nữa, hệ sinh thái mới có thể phục hồi được ».
Nhiễm độc kim loại nặng mang lại những hệ quả độc hại cho sức khỏe con
người, vì những chất độc chết người này tập trung vào hệ thực vật và
động vật biển.
Theo đức giám mục Phaolô Hợp và linh mục Phêrô Lai, « khoảng hai chục » người
dân ở Kỳ Anh đã tử vong, sau khi ăn tôm cá đánh bắt được trong vùng,
nhưng không thể cung cấp được con số cụ thể. Ngài cho biết : « Không
thể tham khảo được bệnh án của những người đã chết trong năm tỉnh liên
quan, đồng thời việc xét nghiệm máu những người này cũng bị cấm ».
Hồi
tháng Năm, cha Phêrô Trần Văn Khuê, quản nhiệm giáo họ Phan Thôn và là
cha tuyên úy tại các bệnh viện ở Vinh, đã được khẩn cấp mời đến để làm
phép xức dầu thánh cho « một người đàn ông bị chứng khó tiêu, người
nổi đầy mụn nhọt. Trước đó một hôm, bệnh nhân đã ăn một con tôm hùm lưới
được ở gần Kỳ Anh. Người này sau đó đã tử vong ». Cha Phêrô Khuê càng bị sốc vì sự kiện này hơn do «
chính quyền và các cơ quan truyền thông nói dối, lặp đi lặp lại là
không còn nguy hiểm, người dân lại có thể tiêu thụ hải sản ».
Trước
sự thụ động của chính quyền, giáo phận Vinh đã mời một ủy ban của Quốc
hội Đài Loan sang Việt Nam. Tháng Tám, họ đã đến được tận Kỳ Anh và gặp
gỡ các linh mục. Qua lời mời của đoàn dân biểu này, một linh mục ở Vinh
vào đầu tháng 12 đã ra điều trần trước Quốc hội Đài Loan, nói rõ tình
hình.
Giám mục Phaolô Nguyễn Thái Hợp giải thích : « Chính
quyền Đài Bắc tích cực giúp đỡ chúng tôi, vì tổng thống đương nhiệm rất
quan tâm đến hình ảnh Đài Loan trên trường quốc tế, và Formosa đã từng
gây ra các vụ ô nhiễm trong quá khứ ».
Kiến nghị buộc Formosa phải giải trình
Giáo
phận Vinh còn đấu tranh trên mặt trận pháp lý, để mỗi người thất nghiệp
bất đắc dĩ được bồi thường. Chính phủ bắt đầu phát tiền cho các ngư dân
đang gặp khó khăn, nhưng không thể làm hài lòng cả hai triệu người. Về
phía giáo phận đã thành lập một ủy ban trợ giúp các nạn nhân đối với
những trường hợp cấp thiết nhất. Từ ngày 1 tháng Giêng, mỗi linh mục
thuộc giáo phận Vinh bắt đầu cho chuyền tay một bản kiến nghị. Một khi
thu thập được 150.000 chữ ký của người Việt, Quốc hội Đài Loan có thể
triệu tập các lãnh đạo Formosa và buộc họ phải giải trình.
