Một trong những bài văn, thực chất là một bài diễn văn của một nhân vật tên Francisco trong tác phẩm tiểu thuyết Atlas Shrugged, nổi tiếng nhất của Ayn Rand là một bài tôn vinh và bảo vệ tiền bạc và chủ nghĩa tư bản cũng như sự cao thượng của thị trường tự do. Các chính trị gia vì lợi ích cá nhân thường đánh vào lòng ghen tỵ của con người để đánh dìm sự thành đạt của những cá nhân thành đạt để thỏa mãn lòng ghen tỵ của đám đông. Trong bài văn này, Ayn Rand đã đứng lên bảo vệ sự thành công của mỗi cá nhân.

Tiền bạc và chủ nghĩa tư bản là hai thứ tất yếu và là dụng cụ để đưa con người lên một nền văn minh mới. Một xã hội văn minh là một xã hội biết bảo vệ, tôn trọng và tôn vinh thành công của mỗi cá nhân. Tiền bạc là biểu tượng cho sự văn minh đó và là đỉnh cao của nhân loại và sự sống. Nếu đọc giả muốn đọc bản gốc của bài diễn văn nổi tiếng này thì xin vào đây, tên của bài diễn văn này là “Francisco’s money speech” hoặc “So you think money is the root of evil?”.

Trong tiểu thuyết Atlas Shrugged xuất bản năm 1957 với đề tài là “vai trò của trí tuệ trong sự tồn tại của con người”, Ayn Rand đã đưa ra những khái niệm mới mẻ về giá trị của tiền bạc. Rằng ham mê tiền bạc không phải là nguồn gốc của mọi tội lỗi. “Sự ham mê tiền bạc tức là nhận thức được rằng tiền được làm ra nhờ năng lực của con người và là phương tiện để đổi lấy những gì xứng đáng nhất…“Tiền bạc chính là thước đo giá trị trí tuệ, đạo đức, năng lực và nhận thức của mỗi con người và của cả xã hội, là nguồn gốc của mọi điều tốt đẹp khi người ta nhận thức đúng đắn về giá trị của nó.

Tiền bạc có phải là nguồn gốc của mọi tội lỗi không? Nếu không thì nguồn gốc của đồng tiền là gì? Đó là một công cụ trao đổi, là biểu hiện vật chất của nguyên tắc giao dịch thương mại của con người. Trong đó, người ta trả giá cho giá trị họ nhận được. Đó không phải là công cụ của những người ăn mày đi xin ăn bằng những giọt nước mắt, cũng không phải là vũ khí của kẻ cướp dùng vũ lực để chiếm đạt của cải mà chỉ có những người biết lao động mới có khả năng làm ra đồng tiền. Bạn nhận những đồng tiền trả công cho nỗ lực của mình vì biết rằng bạn có thể dùng nó để đổi lấy sản phẩm do nỗ lực của người khác làm ra.

Đồng tiền tồn tại trong cái chân lý rằng mọi người có quyền sở hữu lao động và trí tuệ của anh ta. Nó không cho phép một sức mạnh nào có thể đại diện cho sức lao động của bạn, trừ khi đó là sự tự nguyện của một người bán sức lao động của anh ta để nhận tiền công. Đồng tiền chỉ cho phép những giao dịch đảm bảo lợi ích của hai bên trên cơ sở tự nguyện.

Đồng tiền đòi hỏi bạn phải nhận ra rằng con người làm việc để nhận được lợi ích chứ không phải chịu thiệt hại, để có lợi nhuận chứ không phải mất mát; rằng đồng tiền không phải là trâu ngựa để mang trên vai những nỗi khổ cực của bạn; rằng bạn phải đem lại cho nó giá trị chứ không phải thương tổn: rằng sự ràng buộc giữa người với người là sự trao đổi hàng hoá chứ không phải những khổ đau. Khi đó, khả năng lao động của một người sẽ là những gì mà anh ta được hưởng. Đó là những quy tắc sống mà công cụ biểu hiện của nó là đồng tiền.

Nhưng tiền chỉ là công cụ

Nó có thể đưa bạn đi bất cứ nơi nào bạn muốn nhưng không lái xe thay bạn. Nó giúp bạn thoả mãn những nhu cầu của mình, nhưng không đem lại cho bạn những nhu cầu đó. Tiền bạc không thể mua được hạnh phúc cho con người khi họ không hề biết hạnh phúc là gì, không thể đem lại những quy tắc về giá trị có giá trị, và cũng không đem lại mục đích khi anh ta không biết mình muốn gì.

Đồng tiền không thể mua trí thông minh cho kẻ ngốc, mang lại sự thán phục cho kẻ hèn yếu, sự kính trọng cho kẻ bất tài. Những người muốn mua trí tuệ của những người tài giỏi hơn mình bằng tiền chứ không phải bằng lý trí thì cuối cùng sẽ trở thành nạn nhân của sự kém cỏi của chính anh ta.

Bản án một người đưa ra cho nguồn sống của mình thì cũng là lời tuyên án cho cuộc sống anh ta. Nếu cái nguồn sống ấy bị vấy bẩn thì anh ta đã tự làm hại cuộc sống của chính mình. Nếu bạn kiếm tiền bằng những việc làm không chính đáng, bằng việc thoả mãn những thói hư tật xấu hay sự dốt nát của người khác, bằng việc tiếp tay cho kẻ xấu, bằng việc hạ thấp nhân phẩm, bằng việc làm những điều bạn coi thường với hy vọng nhận được nhiều hơn khả năng của mình, thì đồng tiền bạn kiếm được chẳng đem lại chút vinh quang nào.

Những thứ bạn mua bằng đồng tiền đó không phải là phần thưởng mà là nỗi ô nhục, không phải là chiến lợi phẩm mà là sự hổ thẹn. Khi đó bạn sẽ thấy rằng đồng tiền quả là tội lỗi bởi nó không giữ lại cho bạn lòng tự trọng, không cho phép bạn thích thú với những hành vi xấu xa của chính mình.