Đọc bản tin viết về sự việc thầy Đỗ Việt Khoa sắp bỏ nghề giáo mà thấy buồn nôn. Buồn không phải vì chuyện thầy Khoa bỏ ngành Giáo dục (mà tôi cho là một quyết định hết sức đúng), nhưng vì câu hỏi "được gì, mất gì". Câu hỏi gì mà tàn nhẫn thế! Nhưng nó (câu hỏi) phản ảnh cái động cơ đằng sau của mọi việc làm trong xã hội VN ngày nay. Người nào hăng say tích cực quá, người khác sẽ đặt câu hỏi "chắc được gì đằng sau"; người nào đấu tranh chống tiêu cực (như thầy Khoa) cũng bị dèm pha "được gì". Nếu ai cũng nghĩ "được gì, mất gì" thì chẳng ai làm từ thiện, chẳng ai lo chuyện công, chẳng có lý tưởng gì cả; tất cả chỉ vì quyền lợi vật chất đằng sau. Một xã hội gồm toàn những người như thế thì thật là dã man. Trong entry này, mời các bác bạn đọc vài ý kiến của tôi và của hai người rất đặc biệt…

Tin thầy Đỗ Việt Khoa bỏ nghề giáo có lẽ chẳng làm ai ngạc nhiên, nhưng người ta vẫn thấy buồn buồn. Không ngạc nhiên là vì sau khi thầy Khoa can đảm vạch ra những tiêu cực trong ngành giáo dục nói chung và thi cử nói riêng, thầy và gia đình đã hứng chịu biết bao tai tiếng do những kẻ không lạ tung ra. Nguy hiểm hơn, người ta còn mướn cả côn đồ hành hung thầy. Có khi người của trường học thầy đang công tác chẳng giấu diếm mặt mũi, ngang nhiên đến nhà hành hung thầy. Trong môi trường Việt Nam độc hại như thế, tôi đoán thầy khó mà “sống” được với đồng nghiệp trong trường. Tôi chợt nhớ đến câu của một bạn đọc ở một đại học Hà Nội viết cho tôi rằng “Trong thế giới người gù, thì người thẳng lưng bị coi là dị dạng”. Thầy Khoa là một “dị dạng” trong quần thể của những người gù. Nhưng sự việc thầy Khoa bỏ dạy học (hay có người chơi chữ là “mất dạy” [học]) vẫn là một tín hiệu cho thấy nền giáo dục nước nhà thiếu lành mạnh. Do đó, sự ra đi của thầy Khoa khỏi ngành giáo dục là chuyện có thể đoán được dù nó để lại một dấu ấn buồn.

Trái lại với nhiều người, tôi nghĩ rằng thầy ĐVK đã chọn đúng hướng đi: nên rời cái trường học đó. Thầy đã gióng lên một tiếng chuông báo động tình trạng tiêu cực trong giáo dục. Cả nước ai cũng biết. Thầy đã hoàn thành “sứ mệnh” của mình. Thầy không còn gì hối tiếc phải rời bỏ một môi trường độc hại, trù dập, và thù hằn đó. Thầy nên mừng vì sẽ thoát khỏi cái môi trường giả dối của những người gù.

Trước thầy Khoa, có thầy Nguyễn Thiện Nhân cũng rời ngành Giáo dục. Lúc mới nhậm chức Bộ trưởng, thầy Nhân cũng rầm rộ phát động phong trào “Ba Không”, cũng hăm hở cải cách giáo dục với nhiều lời hứa rất đẹp cứ như là buôn bán hy vọng, nhưng qua vài năm tại chức, như chúng ta thấy, thầy cũng… bó tay. Thầy Nhân cũng bỏ ngành Giáo dục mà đi. Nhưng khác với thầy Khoa chưa biết mình sắp làm gì, thầy Nhân hình như có một tương lai xán lạn hơn đang chờ thầy.

Thầy giáo Đỗ Việt Khoa đã từng được Bộ trưởng Nguyễn Thiện Nhân khen tặng vì thành tích chống tiêu cực

Nhưng sự ra đi của thầy Khoa và những sự kiện mang tính bạo lực xảy ra cho cá nhân thầy làm cho chúng ta phải suy nghĩ về xã hội hiện nay. Một người can đảm đứng lên tố cáo tiêu cực, được đông đảo người dân cả nước ủng hộ, nhưng trong thực tế thầy là một người rất cô đơn. Đồng nghiệp trước mặt thầy thì lên tiếng ủng hộ, còn sau lưng thầy thì im lặng hay nói xấu thầy. Qua báo chí, người ta có cảm giác có hàng triệu người ủng hộ việc làm của thầy, nhưng những người này không bảo vệ được thầy khỏi những bàn tay của những kẻ ác ôn tìm cách hãm hại thầy và gia đình thầy. Ngay cả Bộ trưởng Nguyễn Thiện Nhân thoạt đầu cũng tỏ vẻ quan tâm đến thầy, mà cuối cùng vẫn không làm gì được cho thầy, không bảo vệ quyền được nói thật của thầy. Trường hợp của thầy Khoa có lẽ là tín hiệu mà xã hội Việt Nam muốn gửi ra: đừng có dại dột vạch trần tiêu cực trong giáo dục ở Việt Nam. Một xã hội mà trong đó kẻ ác ngang nhiên lộng hành, còn người lương thiện bị trù dập; một xã hội bất lực trước cái ác và không bảo vệ được người ngay kẻ thẳng thì nên xem đó là xã hội gì?

Câu chuyện của thầy Khoa làm tôi nhớ đến chuyện bên Tây, nhưng kết cục thì khác nhiều so với kết cục của thầy Khoa. AB là một chuyên gia về bệnh lí học và Giảng sư cao cấp (senior lecturer) của một đại học lớn và danh tiếng bên Anh; sếp của anh ta là Giáo sư RE, một chuyên gia nội tiết chuyên về loãng xương, cũng là người rất nổi tiếng trong lĩnh vực xương. Khoảng 4 năm trước, AB tố cáo sếp của anh vi phạm đạo đức khoa học. Số là RE trình bày một nghiên cứu trong một hội nghị chuyên ngành (sau này công bố thành bài báo khoa học) với những dữ liệu mà AB không đồng ý, vì anh ta là người trực tiếp làm phân tích markers mà chưa thấy những dữ liệu đó. AB làm lớn chuyện, đòi hỏi xem dữ liệu đó ở đâu ra, và đại học mở cuộc điều tra. Kết quả điều tra cho thấy RE chịu ảnh hưởng của công ty dược trong việc phân tích dữ liệu, và đã có vài sơ suất (chẳng hạn như ký tên tuyên bố là người giữ dữ liệu, nhưng thực tế thì công ty giữ). Sự nghiệp của RE bị tổn hại nặng nề, bị giáng chức hành chính, nhưng AB thì vẫn phây phây, vẫn làm trong đại học. Tôi đều biết 2 người này vì có thời từng viết chương sách chung. Hai năm trước hai người “chạm trán” trong hội nghị quốc tế và họ vẫn đối xử lịch sự với nhau dù không thoải mái lắm. Đó là bên Anh, nơi mà người ta có “cơ chế” cho những người dám nói thật, thậm chí dám tố cáo cả sếp của mình (như trường hợp tôi vừa kể) mà không phải chịu những đợt hành hung và ám hại như trường hợp của thầy Khoa. Nhìn như thế để chúng ta thấy thầy Khoa sinh nhầm thế kỷ và sống nhầm chỗ.

NVT