Ông Putin đang trong tình thế không bình thường chút nào. Con người luôn chăm lo cho tư thế chính trị và hình ảnh của mình đang bị “chiếu tướng” và thực sự lâm nguy.

Ông đang nằm trong ống kính quan sát, theo dõi, điều tra rất chặt chẽ của đội ngũ tình báo, an ninh, báo chí toàn thế giới, xem ông có trách nhiệm hay không, và trách nhiệm đến mức nào, trong vụ chiếc máy bay mang số hiệu MH17 của hãng hàng không Malaysia bị một tên lửa đất đối không bắn rơi ngày 17/7/2014 trên bầu trời đông Ukraine do quân ly khai thân Nga kiểm soát.

Ông Putin và bộ máy tuyên truyền chính thức của Nga luôn gạt trách nhiệm của mình và đổ lỗi cho chính quyền Ukraine, viện cớ rằng quân đội Ukraine từng ở trong quân đội Liên Xô mới có tên lửa Buk, còn gọi là SAM 11 hiện đại và phức tạp, bao gồm cả một đoàn xe cơ động gồm các xe chỉ huy, chở radar, chở tên lửa và khí tài phụ tùng khác. Họ nói thêm rằng trong lúc xảy ra sự cố đã có một máy bay quân sự Ukraine có mặt gần đó, ngụ ý máy bay này là nguyên nhân của sự cố.

Những lý lẽ trên không có sức thuyết phục. Trái lại, những ý kiến nêu lên trách nhiệm của chính quyền nước Nga là có nhiều phần xác đáng. Quân ly khai Ukraine thân Nga từ 2 tháng nay đã được chính quyền Putin ồ ạt cung cấp nhiều vũ khí đủ loại, trong có rất có thể có cả tên lửa Buk. Trước đây, quân ly khai ở vùng phía Đông đã bắn hạ 3 máy bay quân sự của quân đội Ukraine. Có tin nhân dân ở quanh vùng máy bay rơi đã thấy những đoàn xe quân sự hàng trăm chiếc từ phía Nga vượt qua biên giới.

Trên báo The Guardian Tribune của Anh ngày 18/7, cô nhà báo trẻ Maria Alekhina ở Moscow cho rằng quân ly khai thân Nga ở vùng Donetz có nhiều khả năng là tội phạm của “tội ác quốc tế kinh khủng này”. Cô Maria Alekhina là một trong ba cô Pussy Riot từng bị chính quyền Putin bắt giam gần 2 năm do tham gia phong trào đòi “Putin ra đi!”. Cô kể rằng mới đây mạng internet của lực lượng ly khai Ukraine thân Nga khoe rằng họ vừa hạ một chiếc máy bay quân sự Antonov-26 của quân đội Ukraine, do đó rất có thể trong cơn phấn hứng đến điên loạn họ đã bắn tiếp vào chiếc MH17, không cần phân biệt. Lòng yêu nước mù quáng, tinh thần dân tộc hẹp hòi bị kích động, thúc đẩy họ xả căm thù lên bầu trời cao mênh mông, không cần biết rõ hậu quả. Đây là đội quân ô hợp mới thành hình. Cô thuật lời của thủ tướng nước Cộng hòa Donetsk tự phong Alexander Borodai nói úp mở rằng “nếu máy bay đó là máy bay chở khách thì không phải do chúng tôi bắn”».

Bộ Ngoại giao Úc, quốc gia có 28 công dân tử nạn trên chiếc MH17, đã triệu tập đại sứ Nga để chất vấn và yêu cầu phía Nga có trách nhiệm làm sáng tỏ vụ thảm sát này. Thủ tướng Úc Abbott họp báo còn nêu rõ trách nhiệm cá nhân của tổng thống Putin trong vụ này.

Nhà báo Ba Lan Adam Michnik, Tổng Biên tập tuần báo Wyborcza còn đi xa hơn, cho rằng trách nhiệm của ông Putin đã rõ (theo Đàn Chim Việt, 20/7). Ông còn ví Putin với Stalin và Hitler, những nhân vật cực kỳ nguy hiểm cho châu Âu và thế giới. Ai đang mơ giấc mơ hão khôi phục lại đế quốc Cộng sản Liên Xô cũ với cái khối liên minh tiền tệ châu Âu, tiếp sức cho các thế lực dân tộc cực đoan ở Estonia, Moldavia, khuyến khích sự rối loạn trong vùng núi Carpathians? Cần phải vạch mặt chỉ tên nhân vật cực kỳ nguy hiểm này nếu không sẽ là quá muộn. Nhà báo còn chỉ ra rằng cần nhận rõ đứng sau Tổng thống Nga hiện nay là cựu Đại tá KGB Putin của đảng Cộng sản Liên Xô trước đây, với tất cả âm mưu đen tối và thủ đoạn gian hùng một thời của nó. Putin còn ôm những mưu đồ phục hồi nước Đại Nga bá chủ châu Âu.

Marie Jégo, phóng viên thường trú của báo Le Monde (Pháp) tại Moscow có những nhận xét mạnh hơn với bài báo nhan đề “Màn cuối của lực lượng ly khai, cơn ác mộng của Putin” (The end of the separatists, nightmare of Putin), đăng trên báo mạng Foreign Policy (22/7). Tác giả bài báo này cho rằng khi bằng chứng về tội ác của lực lượng ly khai Ukraine được yểm trợ, nuôi dưỡng, tiếp sức bởi Putin đã sáng tỏ thì uy tín, thể diện chính trị của cả thầy và trò đều tụt dốc thảm hại trước dân Nga, dân Ukraine, châu Âu và toàn thế giới.

Nhìn chung, có những sự kiện ngẫu nhiên cục bộ khó dự đoán trước có thể có tác động cực kỳ sâu rộng đến cục diện quốc tế. Sự kiện chiếc máy bay MH17 lâm nạn là thế. Trước hết, nó xảy ra trên bầu trời Ukraine, địa bàn nóng hổi nhất ở châu Âu suốt mấy tháng nay. Trước đó, ông Putin hý hửng cho là thời cơ đã đến để sách động những thế lực cực đoan trong các nước Cộng sản cũ trong một mưu đồ dài hạn, rộng lớn. Hiện nay, tay chân của ông ở Donetsk là thủ tướng tự phong Alexander Borodai đã bị ghi trong danh sách những nhân vật bất hảo, không được nhập cảnh vào các nước phương Tây và tài sản ở nước ngoài bị phong tỏa. Bộ trưởng Quốc phòng tự phong của cái gọi là nước Cộng hòa Donetsk Igor Strelkov cũng bị chỉ mặt là “tên đao phủ ở Chechnya”.

Trách nhiệm cá nhân của Putin có thể rất nặng trong vụ MH17 và tác động ảnh hưởng đối với cuộc đời chính trị của ông là khôn lường, không thể phỏng đoán hết. Ông có trách nhiệm trực tiếp trong việc cổ súy sự chia rẽ, ly khai, nổi loạn, tiếp tế vũ khí cho vùng Đông Ukraine. Thủ lĩnh ly khai không ít là tay chân thân tín của Putin được Nga huấn luyện đào tạo. Nhân dân các nước Hà Lan, Malaysia, Úc - những quốc gia có nạn nhân trong vụ này - đều lên tiếng yêu cầu phải truy trách nhiệm đến cùng những kẻ tội phạm.

Vì sao có 298 nạn nhân mà lực lượng ly khai mới trao cho Hà Lan 200 thi hài? Còn có nhiều nghi vấn khác, ví dụ sự hạn chế ban đầu đối với các quan sát viên quốc tế đi lại trong vùng do lực lượng ly khai kiểm soát.

Ngay cả trong trường hợp phe ly khai bắn nhầm, tưởng HM17 là máy bay quân sự của quân đội Ukraine, thì trách nhiệm của Nga vẫn rất nặng vì không phải là ai khác đã cung cấp vũ khí, khí tài, thậm chí đã cho sỹ quan Nga trực tiếp tham gia điều khiển, sử dụng các tên lửa đất đối không hiện đại ấy. Nhân dân địa phương phía đông Ukraine biết rõ nhiều sĩ quan và quân nhân Nga đã vượt biên giới sang tiếp sức và gia nhập những đơn vị vũ trang thân Nga .

Sau khi khai thác hộp đen do phía ly khai giao cho Malaysia, có thể sẽ có nhiều thông tin mới giúp cho việc kết luận về sự kiện bi thảm mang tầm cỡ quốc tế này.

Cho dù kết luận cụ thể và đầy đủ cuối cùng sẽ ra sao, uy tín và thể diện của “người hùng” Putin không còn như trước nữa. Tham vọng có nhiệm kỳ thứ tư làm Tổng thống Nga không còn có nhiều triển vọng. Nhiều biện pháp trừng phạt Nga đã và sẽ được quyết định, với sự đồng thuận dễ dàng hơn ở Liên Hiệp Quốc, giữa các nước dân chủ quốc tế. Đặc biệt là phong trào dân chủ tại Nga và tại các nước trong Liên bang Nga sẽ có điều kiện phát triển mạnh hơn, nhất là trong giới trẻ, nhằm quét đi tàn tích độc đoán kéo dài của thời Cộng sản, mà tiêu biểu là “chủ nghĩa Putin” còn rơi rớt từ thế kỷ cũ.

* Blog của Nhà báo Bùi Tín là blog cá nhân. Các bài viết trên blog được đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.