Tác
giả người Úc Morris West (1916 – 1999) là một nhà văn tài năng xuất
chúng. Ông đã viết hàng chục cuốn sách được đánh giá cao, đạt được thành
công quốc tế và đã được dịch sang 27 ngôn ngữ. Sách của ông vẫn được
tái bản, chủ yếu bằng tiếng Anh. Trong khoảng thời gian từ 1959 đến
1963, ông làm việc ở Vatican với tư cách là phóng viên cho tờ London
Daily Mail.
Kiến
thức mà ông có được trong thời này này về hoạt động và nội bộ Vatican
đã được phản ánh trong các tiểu thuyết của ông. Đặc biệt trong bộ ba
tiểu thuyết « The Shoes of the fishman » (1963), « The Clowns of God »
(1963) và « Lazarus » (1990).
----- ***** -----
Giorgio càu nhàu vẻ không vui rồi nhét tiền vào túi. « Mẹ tôi muốn tôi làm linh mục. Có lẽ bà ấy đúng. »
- Linh mục cũng có vấn đề của họ, Kiril nhẹ nhàng nói. Ngay cả Giáo hoàng cũng có vài vấn đề, tôi nghe nói vậy.
« Giáo hoàng ư ! Thật buồn cười ». Người bán báo thốt lên, vốn là người bán tin tức, nên cũng có quyền bình luận về nó. « Lần này họ đã thực sự làm chúng ta say mê. Một người Nga ở Vatican ! Có chuyện để kể cho anh nghe đây ! »
Anh ta trải tờ báo lên bàn và chỉ tay một cách đầy ẩn ý vào bức chân dung Giáo hoàng chiếm gần nửa trang nhất. « Nói cho tôi biết liệu ông ta có phải là một người kỳ quặc để gán cho người Roma chúng ta không. Nhìn khuôn mặt đó và… »
Anh ta ngừng lại và nhìn chằm chằm vào khuôn mặt râu ria của người mới đến. Giọng anh ta nhỏ dần, nhỏ dần. « Dio ! » Trông anh giống hệt ông ta.
- Tôi là Giáo hoàng, anh nói với họ, và họ há hốc mồm nhìn anh như thể anh là một bóng ma.
- Tôi không tin, Giorgio nói.
Trông anh giống hệt ông ấy. Chắc chắn rồi ! Nhưng anh lại ngồi đây
không một lira trong túi, uống cà phê, mà cà phê thì chẳng ngon chút
nào.
- Nó còn tốt hơn những gì tôi nhận được ở Vatican.
----- ***** -----
« Đôi giày của người ngư phủ – The Shoes of the fishman »
Trên đây là trích đoạn từ tiểu thuyết « Đôi giày của người ngư phủ – The Shoes of the fishman »
(1963) của nhà văn người Úc Morris L. West (1916-1999). Câu chuyện này
cũng được đạo diễn Michael Anderson dựng thành phim vào năm 1968 với
diễn viên Anthony Quinn trong vai giáo hoàng Kiril.
Trong thời kỳ
chiến tranh lạnh đạt đến đỉnh điểm, Kiril Pavlovich Lakota, Tổng giám
mục Lviv, Liên Xô, bất ngờ được trả tự do sao 20 năm trong trại lao động
ở Siberia bởi cựu quản giáo Piotr Ilyich Kamenev. Ông được sai đến Roma
và được phong hồng y. Rồi Giáo hoàng đột ngột qua đời. Và tiến trình
mật nghị bầu giáo hoàng mới bắt đầu.
Hồng y Lakota tham gia với tư
cách là một cử tri. Sau bảy vòng bỏ phiếu không kết quả, Lakota bất ngờ
được bầu làm giáo hoàng và ông miễn cưỡng chấp nhận, lấy hiệu là Kiril.
Trong khi đó, thế giới đang bên bờ vực chiến tranh hạt nhân do mối thù
Trung-Xô, càng trở nên trầm trọng hơn bởi nạn đói do mất mùa lan rộng ở
Trung Quốc.
Tối hôm sau khi đắc cử, giáo hoàng Kiril lẻn ra khỏi
Vatican để vi hành thành Roma trong trang phục của một linh mục bình
thường. Và xảy ra chuyện như ta thấy ở trên.
Trong những năm tháng
trong trại, Kamenev là người thường xuyên thẩm vấn giám mục Kiril
Lakota. Vào cuối thời gian cải tạo, Kamenev đã được thăng tiến và quyết
định bí mật thả Kiril với ý định đòi tiền chuộc vào một thời điểm trong
tương lai. Khi Kiril Lakota trở thành Giáo hoàng, Kamenev đã liên lạc
với ông và nhờ giúp đỡ về các vấn đề quốc gia.
Nhờ thế, giáo hoàng
đắc cử trở về Liên Xô trong trang phục thường dân để gặp riêng Kamenev
và chủ tịch Bành của Trung Quốc để thảo luận về cuộc khủng hoảng đang
diễn ra. Giáo hoàng Kiril nhận ra rằng nếu những bất ổn ở Trung Quốc
tiếp diễn, cái giá phải trả có thể là một cuộc chiến tranh tàn phá thế
giới.
Trong lễ đăng quang, Kiril đã cởi bỏ vương niệm của mình và
cam kết bán tài sản của Giáo hội để giúp đỡ người dân Trung Quốc, trước
sự hân hoan của đám đông tại Quảng trường thánh Phê-rô. Hành động mang
tính cách mạng này mang đến cho thế giới một cơ hội hòa bình mới và
quyết định của Kiril được quốc tế hoan nghênh.
Tiểu thuyết không hẳn là câu chuyện hư cấu. Thực tế, « Đôi giày của người ngư phủ »
đã tường thuật lại những gì xảy ra ở Vatican và thế giới trong những
năm 1960. Thời điểm diễn ra Công đồng Vatican II (1962-1965), làm thay
đổi sâu rộng Giáo hội Công giáo và thế giới chìm dưới bóng của cuộc
chiến tranh lạnh với mối đe dọa hạt nhân. Cuốn tiểu thuyết đã tiên báo
cho vị giáo hoàng người Ba Lan Karol Wojtyla – Gioan-Phaolô II. Người
lên ngôi vào ngày 16 tháng 10 năm 1978.
The Clowns of God – Les gouffons de Dieu – Những chú hề của Chúa (1981)
Tiếp
theo thành công của cuốn đầu tiên lấy bối cảnh Vatican và câu chuyện
xung quanh Giáo hoàng, Morris West tiếp tục phần hai. Lần này, giáo
hoàng của ông là một người Pháp 65 tuổi, ông cũng phải đối diện với một
cuộc khủng hoảng hạt nhân nhưng trong bối cảnh khác.
Câu chuyện mở
đầu cũng bằng sự ra đi của một giáo hoàng, nhưng không phải là một tang
lễ mà là một sự thoái vị. Giáo hoàng Gregory XVII tự nhận mình được
Chúa báo cho biết là thế giới sắp tận thế. Các hồng y ở Vatican tin rằng
ông bị điên và đe dọa tuyên bố ông mất trí nếu ông không chịu từ chức.
Ngài đã phải ký vào văn kiện thoái vị trước sự chứng kiến của hồng y
đoàn và chúc họ may mắn trong việc tìm kiếm một người tốt nhất để đeo
chiếc nhẫn ngư phủ.
Jean Marie Barette, giờ đây đã là giáo hoàng
danh dự, lao vào cuộc hành trình đơn độc để tìm cách ngăn chặn thế giới
rơi vào vòng xoáy hỗn loạn và cuồng bạo của ngày tận thế. Với tài kể
chuyện khéo léo, Morris West đã xây dựng sự hồi hộp của chuyến phiêu
lưu, bằng cách đặt bên cạnh cựu giáo hoàng người bạn thân Carl
Mendelius. Nhưng liệu người này có đáng tin hay không ? Ông có phải là
điệp viên của CIA và sẽ đóng vai trò gì ?
Tiểu thuyết của West nổi
bật giữa nhiều tác phẩm hư cấu ngày nay nhờ vào những nhân vật tử tế,
tốt bụng và mối quan hệ mà ông xây dựng giữa họ chính là trọng tâm của
tác phẩm này. Trong một cảnh cảm động, cậu con trai đang tuổi đại học
của Mendelius thú nhận mình không còn giữ đạo nữa.
« Cha rất tiếc khi nghe điều đó, con trai ạ » cha cậu đáp. « Nhưng cha mừng vì con đã nói với cha. » « Không ai, cha cậu tiếp tục, có thể sai khiến lương tâm của người khác », và nói thêm, « Nhưng
hãy nhớ một điều, con trai ạ. Hãy giữ cho tâm trí con luôn rộng mở, để
ánh sáng luôn chiếu rọi. Hãy giữ cho trái tim con luôn rộng mở để tình
yêu không bao giờ bị ngăn cản. »
West có niềm tin lớn lao vào
sức mạnh của đức tin, nhưng không mấy khoan nhượng với những tranh cãi
về học thuyết và phẩm trật nơi tôn giáo có tổ chức. Trong thời đại mà
các giáo hội truyền thống đang mất dần giáo sĩ và các cộng đoàn, những
phân tích đạo đức của ông về hệ thống phẩm trật của giáo hội lại rất
đúng lúc.
Lararus (1990)
Trong phần ba,
Morris West kể về Giáo hoàng Leo XIV hư cấu, một người bảo thủ kiên
định, sản phẩm hoàn hảo của hệ thống phẩm trật Vatican. Với ngài, các
học thuyết và tín điều quan trọng hơn các tiêu chuẩn con người. Ít nhất
là cho đến khi ngài gặp vấn đề tim mạch và phải trải qua nhiều cuộc phẫu
thuật bắc cầu động mạch vành. Bác sĩ phẫu thuật chính, người Do Thái,
đã cảnh báo Giáo hoàng rằng một bệnh nhân cận kề cái chết có thể bước ra
khỏi ca phẫu thuật với những quan điểm khác, thậm chí là những tính
cách khác.
Trong khi Giáo hoàng bước vào cuộc chiến sinh tử, thì
bên ngoài những cuộc chiến khác cũng diễn ra một cách khốc liệt. Các
hồng y âm thầm chuẩn bị cho một cuộc bầu giáo hoàng mới cho Giáo hội.
Bên trong và bên ngoài bệnh viện, các nhân viên tình báo Mossad của
Israel tăng cường an ninh, vì một tổ chức khủng bố Hồi giáo có tên « Thanh Gươm Hồi giáo » muốn lợi dụng cuộc phẫu thuật này để ám sát giáo hoàng.
Tuy
nhiên, Giáo hoàng Leo XIV ra khỏi phòng giải phẫu với cái nhìn ôn hòa
hơn về đời sống tôn giáo trong Giáo hội. Ngài phải bước vào cuộc chiến
khác khi đảo ngược lại mọi đường lối trước đây và ngài phải đối mặt với
một Giáo hội mà ngài không còn nắm quyền điều hành.
Căng thẳng và
âm mưu, xung đột nội bộ và các mối đe dọa bên ngoài, tất cả cùng nhau
gây ra một giáo hoàng suy yếu và một Giáo hội dễ bị tổn thương. Các cuộc
đấu tranh của đức Leo XIV đề cập đến những chủ đề luôn luôn thời sự và
phù hợp cho đến ngày hôm nay : vấn đề độc thân linh mục, vị trí của phụ
nữ trong Giáo hội, kiểm soát sinh sản và phá thai.
Những tiểu
thuyết lấy bối cảnh Vatican của Morris West không chỉ là những câu
chuyện trinh thám hư cấu, mà khi đọc qua, độc giả thấy được những sự
kiện và những nhân vật đã xảy ra và dần được hiện thực. Chúng được kiểm
chứng qua các giáo hoàng Gioan-Phaolô II, Benedicto XVI và Phanxicô. Đó
chính là sự tài tình của nhà văn người Úc khiến chúng ta phải tìm đọc
những tác phẩm của ông.