Quy định đánh bắt cá mới của tỉnh Hải Nam làm phức tạp hoá quan hệ của Trung Quốc với ASEAN
GS Carl Thayer
Ngày 29.11.2013, tức chỉ 6 ngày sau khi Bộ Quốc phòng Trung Quốctuyên bố thiết lập Vùng Nhận diện Phòng không(ADIZ) trên Biển Hoa Đông, chính quyền tỉnh Hải Nam đã âm thầmban hành quy định đánh bắt cá mớitrên Biển Đông. Quy định này được loan báo vào ngày 3.12.2013 và có hiệu lực từ ngày 1.1.2014.
Cả hai hành động này đều là đơn phương và nhằm mục đích củng cố cơ sở pháp lý cho yêu sách biển đảo của Trung Quốc trên Biển Đông và Biển Hoa Đông. Hành động của Trung Quốc thách thức chủ quyền quốc gia của các nước láng giềng và tiềm ẩn nguy cơ gây căng thẳng và châm ngòi cho xung đột vụ trang.
Quy định đánh bắt cá mới của tỉnh Hải Nam yêu cầu các tàu thuyền nước ngoài muốn đánh bắt cá hay tiến hành khảo sát trên những vùng biển mà Trung Quốc khẳng định chủ quyền phải được sự chấp thuận trước từ “cơ quan hữu trách” của chính phủ.
Tỉnh Hải Nam khẳng định trách nhiệm quản lý hành chính đối với đảo Hải Nam, quần đảo Hoàng Sa, quần đảo Đông Sa, quần đảo Trường Sa “và các vùng biển phụ cận”. Các vùng biển phụ cận rộng chừng 2 triệu km2 hay khoảng 57% của 3,6 triệu km2 bao quanh bởi đường lưỡi bò mà Trung Quốc đòi chủ quyền trên Biển Đông.
Những tàu thuyền đánh bắt cá hay khảo sát từ chối tuân thủ quy định sẽ bị đuổi ra khỏi khu vực hoặc bị kiểm tra, tịch thu và chịu một mức phạt lên tới 83.000USD. Chính quyền tỉnh Hải Nam cũng khẳng định quyền tịch thu hải sản đánh bắt mà họ tìm thấy trên tàu thuyền bị thu giữ.
Trung Quốc có quyền chủ quyền đối với những vùng biển và thềm lục địa nằm trong Vùng Đặc quyền Kinh tế (EEZ) của mình. Chính quyền tỉnh Hải Nam có quyền đặt ra những hạn chế đối với tàu thuyền nước ngoài muốn đánh bắt cá trong khu vực 200 hải lý đó, nhưng họ phải tôn trọng quyền đi lại của tất cả các tàu thuyền khác.
Trung Quốc cũng khẳng định chủ quyền đối với vùng biển bao quanh quần đảo Hoàng Sa. Việt Nam phản bác yêu sách này. Cả Trung Quốc và Việt Nam, với tư cách những quốc gia đã phê chuẩn Công ước LHQ về Luật Biển (UNCLOS), không chỉ có nghĩa vụ phải kiềm chế hành động đơn phương mà còn phải hợp tác và kiềm chế hành vi đe doạ vũ lực hoặc sử dụng vũ lực. Tuy nhiên, những nghĩa vụ này từng bị vi phạm trong quá khứ.
Quy định mới của tỉnh Hải Nam cũng được áp đặt lên những vùng biển nằm trong khu vực mà yêu sách đường lưỡi bò của Trung Quốc chồng lấn lên các vùng đặc quyền kinh tế mà Philippines và Việt Nam tuyên bố. Bất kỳ nỗ lực nào nhằm áp đặt chủ quyền của Trung Quốc lên những vùng biển này đều dễ khơi mào cho hành động chống trả và có thể dẫn đến xung đột vũ trang trên biển.
Tuy nhiên, khía cạnh gây tranh cãi nhất của quy định đánh bắt mới lại liên quan đến khái niệm mà người ta vẫn thường gọi là vùng biển quốc tế. Tất cả các tàu thuyền đánh bắt cá và khảo sát đều có quyền tự do đi lại trên vùng biển quốc tế. Bất kỳ nỗ lực nào của Trung Quốc hòng gây khó dễ cho những tàu thuyền này đều có thể coi là hành động “cướp biển đội lốt nhà nước”. Điều này rất có thể sẽ kéo theo việc kiện tụng quốc tế nhằm vào tàu thuyền Trung Quốc liên quan.
Trung Quốc rất khó có thể áp đặt được lệnh cấm này trên những vùng biển mênh mông mà tỉnh Hải Nam đòi chủ quyền. Bất chấp khả năng áp đặt luật biển không ngừng tăng lên, kể cả việc sáp nhập một số cơ quan vào lực lượng cảnh sát biển mới, Trung Quốc vẫn thiếu máy bay và tàu thuyền tuần tra biển để thường xuyên giám sát cả khu vực mênh mông này. Thực tế này dẫn đến khả năng là Trung Quốc có thể “ưu tiên” áp dụng quy định trên cho ngư dân Philippines. Điều này sẽ gây thêm áp lực lên Manila và làm tăng chi phí của hành động kháng cự chính trị mà họ nhằm vào Trung Quốc liên quan đến tranh chấp lãnh thổ giữa hai bên.
Quy định đánh bắt mới của chính quyền tỉnh Hải Nam cũng có nguy cơ làm xói mòn những nỗ lực ngoại giao của các quan chức Trung Quốc và Việt Nam nhằm quản lý cuộc tranh chấp lãnh thổ giữa hai bên. Tháng Mười vừa qua, trong chuyến thăm của Thủ tướng Lý Khắc Cường tới Hà Nội, hai bên đã đồng ý thiết lập đường dây nóng giữa hai bộ nông nghiệp nhằm giải quyết tức thời những sự cố liên quan đến hoạt động đánh bắt cá. Hai nước cũng đã nhất trí thành lập một nhóm công tác về hợp tác hàng hải.
Mặc dù vẫn còn những vụ lẻ tẻ liên quan đến tàu thuyền của chính phủ Trung Quốc và tàu thuyền đánh cá của Việt Nam, song số vụ được báo cáo công khai kể từ cuối năm ngoái dường như đã giảm mạnh. Quy định đánh bắt mới làm tăng khả năng xu hướng này sẽ bị đảo ngược.
Ngay sau khi chính quyền tỉnh Hải Nam ban hành quy định mới, nhiều nước bị ảnh hưởng đã tìm kiếm lời giải thích từ phía Bộ Ngoại giao Trung Quốc. Philippines là quốc gia lớn tiếng nhất trong việc chỉ trích quy định đánh bắt cá của tỉnh Hải Nam. Trong một tuyên bố ngày 10.1 vừa qua, Bộ Ngoại giao Philippines đã nêu rõ rằng quy định mới “làm gia tăng căng thẳng, phức tạp hoá tình hình trên Biển Đông một cách không cần thiết và đe doạ hoà bình và ổn định trong khu vực”.
Một phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Trung Quốc cũng tuyên bố tương tự: “Việc áp đặt quy định mới này lên hoạt động đánh bắt cá của các nước khác trên các khu vực tranh chấp ở Biển Đông là một hành động khiêu khích và tiềm ẩn nguy hiểm.”
Tuy ban đầu tỏ thái độ im lặng, song Việt Nam cuối cùng cũng đưa ra phản ứng trước quy định đánh bắt cá mới một vài ngày sau khi Việt Nam và Trung Quốc tổ chức vòng hiệp thương đầu tiên về hoạt động khai thác chung tài nguyên trên biển ở Bắc Kinh như một diễn biến tiếp nối sau chuyến công du của Thủ tướng Lý Khắc Cường vào năm ngoái. Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Việt Nam đã gọi quy định mới này là “phi pháp và vô giá trị” và tuyên bố: “Việt Nam yêu cầu Trung Quốc bãi bỏ hành động sai trái nêu trên, đồng thời đóng góp thiết thực vào việc duy trì hoà bình và ổn định trong khu vực.”
Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã phản ứng trước sự chỉ trích với cái phong cách mà họ từng ứng phó với những lời phàn nàn trong quá khứ. Theo quan điểm của Trung Quốc, hành động của các cơ quan chức năng là “hoàn toàn bình thường và là một phần trong thông lệ của các tỉnh thành Trung Quốc tiếp giáp với biển nhằm thiết lập các quy tắc khu vực theo luật pháp quốc gia để điều chỉnh hoạt động bảo tồn, quản lý và khai thác tài nguyên sinh học biển”.
Hai dấu hỏi vẫn lơ lửng trên đầu những diễn biến mới trong tương lai. Đầu tiên, liệu Trung Quốc có đi đến thiết lập một vùng nhận diện phòng không trên Biển Đông hay không? Tháng 11 năm ngoái, khi Bộ Quốc phòng Trung Quốc tuyên bố về ADIZ trên Biển Hoa Đông, họ cũng nêu rõ là “Trung Quốc sẽ thiết lập các vùng nhận diện phòng không khác vào thời điểm thích hợp sau khi hoàn tất việc chuẩn bị”.
Câu hỏi thứ hai là diễn biến mới nhất này sẽ tác động ra sao đến các cuộc thương thảo sắp tới giữa Trung Quốc và ASEAN về một Bộ Quy tắc Ứng xử trên Biển Đông. Trong quá khứ, một số thành viên ASEAN đã đứng ngoài sự chỉ trích công khai mà Philippines nhằm vào Trung Quốc. Nếu ASEAN không thể đạt được sự đồng thuận về cách thức ứng phó với sự quyết đoán mới của Trung Quốc trên Biển Đông thì điều này sẽ có lợi cho Trung Quốc./.
