Thông điệp cho Putin và Washington, bài học cho Orban
Cuộc
họp tưởng chừng thâu đêm đã nhanh chóng có kết quả ngay trong buổi sáng
thứ Năm 01/02, gói viện trợ 50 tỉ euro cho Ukraina được thông qua. Một
lần nữa chứng tỏ sự đoàn kết, Liên Hiệp Châu Âu (EU) đã cho Vladimir
Putin thấy dù chính trường Mỹ có xáo động, và chiến trường Ukraina có
khó khăn, châu Âu luôn kiên quyết ủng hộ Kiev.
Một gói trừng phạt
thứ 13 đang được chuẩn bị cho dịp kỷ niệm năm thứ hai Matxcơva khởi đầu
cuộc xâm lăng ngày 24/02/2022. Thỏa thuận châu Âu còn là tín hiệu gởi
đến Washington vào đầu một năm bầu cử dưới cái bóng của ông Donald
Trump. Tổng số viện trợ của EU cho Ukraina nay đã vượt qua của Mỹ.
Viktor
Orban trong thế cô lập đã phải quy hàng, chỉ được châu Âu cho giữ lại
một chút thể diện. Thủ tướng Donald Tusk vừa quay lại nắm quyền ở Ba
Lan, khi bước vào cuộc họp đã tuyên bố : « Vấn đề không phải là
chúng ta mệt mỏi với Ukraina, mà mệt với ông Orban. Ông phải quyết định
xem có còn là thành viên của cộng đồng hay không ». Ngay cả tân thủ tướng dân túy Robert Fico của Slovakia cũng phải đồng thuận về Ukraina.
Theo
tờ báo, ông Donald Tusk có lý : thủ tướng Hungary cần EU hơn là EU cần
ông ta. Áp lực mang tính bạn bè của thủ tướng Ý Giorgia Meloni - cũng từ
phe cực hữu, và tổng thống Pháp Emmanuel Macron - đã lập được mối quan
hệ cá nhân với Viktor Orban, giúp mang lại kết quả, bên cạnh đó là sự đe
dọa về hậu quả lên nền kinh tế Hungary.
Hạm đội Hắc Hải bị Ukraina đẩy lùi sang các cảng xa hơn
Về quân sự, The Economist cho rằng « Nga đang thua ở Hắc Hải ».Bị
Matxcơva phong tỏa, Kiev đã bí mật lập ra một con đường hàng hải mới có
mực nước nông hơn, tránh được tàu ngầm Nga và đủ gần duyên hải để được
pháo binh trên mặt đất yểm trợ. Với 6,3 triệu tấn hàng xuất khẩu từ
tháng 12/2023, ba cảng Odessa, Chornomorsk và Pivdenny, hầu như tình
hình đã trở lại như trước chiến tranh.
Sau khi đánh chìm được soái
hạm Moskva, tái chiếm đảo Rắn, đến 2023 Ukraina đuổi được toàn bộ tàu
Nga ra khỏi khu vực tây bắc, khu trung tâm vầ thậm chí ở tây nam Hắc
Hải. Kiev khẳng định đã phá hủy ít nhất 22 trong số 80 chiến hạm Nga
trên vùng biển này, làm hư hại 13 chiếc khác. Từ nay duyên hải phía đông
Crimée không còn an toàn cho tàu Nga, phải di chuyển sang Novorossiysk
cách đó 600 kilomet.
Thay tướng trong thời chiến không phải là chuyện hiếm
The Economist
cũng phân tích về những bất đồng trong nội bộ Ukraina vừa bị tiết lộ
trong tuần, với tin đồn tổng thống Volodymyr Zelensky sắp sa thải tổng
tham mưu trưởng quân đội, tướng Valery Zaluzhny. Hai tướng lãnh có thể
thay thế ông Zaluzhny là Oleksandr Syrsky, 58 tuổi ; và Kyrylo Budanov,
38 tuổi.
Tên tuổi tướng Zaluzhny nổi lên như cồn nhờ bảo vệ được
Kiev và chiến công ở đông bắc vào đầu cuộc xâm lăng, ông được lòng dân
hơn cả tổng thống khiến quan hệ giữa hai người trở nên căng thẳng dù ban
đầu rất tốt đẹp. Đặc biệt việc vị tướng lập ra một quỹ từ thiện mang
tên ông tháng 4/2022 bị cho là có ý đồ chính trị ; một số nhân vật đối
lập đứng về phía ông.
Tuần báonhận xét, việc lãnh đạo dân sự thay
thế tướng lãnh ở cấp cao nhất trong thời chiến không phải là điều hiếm
hoi. Chẳng hạn tổng thống Harry Truman thay thế Douglas MacArthur trong
chiến tranh Triều Tiên vì không nghe lệnh ; Abraham Lincoln sa thải
George McClellan trong thời nội chiến vì nhận định sai ; Barack Obama
cách chức Stanley McChrystal, tổng tư lệnh ở Afghanistan do có những
phát biểu không hay về tổng thống trên tạp chí Rolling Stone…
Một
tổng thống phải thay tổng tư lệnh khi không còn tin tưởng : quân nhân
chấp hành lệnh của lãnh đạo dân sự là cốt lõi của dân chủ. Tuy nhiên
việc thay thế một vị tướng rất được yêu mến hàm chứa những rủi ro về
chính trị và quân sự.
VinFast, « Tesla Việt Nam » đặt mục tiêu quá xa tầm với
Le Figaro số cuối tuần có bài viết về « VinFast, Tesla của Việt Nam »
đang thua lỗ, mục tiêu bán được 1 triệu chiếc xe hơi điện mỗi năm kể từ
2026 tỏ ra quá xa vời. Năm ngoái VinFast chỉ bán được 34.855 chiếc, và
trước đó từ 2021 đến cuối 2023 là 42.291 chiếc.
Cho đến nay, mọi
thứ dường như đều mỉm cười trước người giàu nhất Việt Nam. Tập đoàn
Vingroup của ông Phạm Nhật Vượng đầu tư vào nhiều lãnh vực, và đến tháng
1/2022 quyết định đặt cược vào xe hơi chạy điện. Tháng 7/2023, VinFast
làm lễ đặt viên đá đầu tiên xây nhà máy ở Bắc Carolina, Hoa Kỳ nhờ trợ
cấp khá lớn của bang, với năng lực sản xuất 150.000 xe trong giai đoạn
đầu, bắt đầu khởi động năm 2025. Một thành công nữa là được niêm yết ở
thị trường chứng khoán Nasdaq. Nhưng cổ phiếu từ 37 đô la nay chỉ còn
chưa đầy 6 đô la.
Không nản lòng, ông Vượng tiếp tục kế hoạch bước
ra thị trường thế giới. Đầu tháng Giêng, Vinfast loan báo thỏa thuận
với bang Tamil Nadu ở miền nam Ấn Độ, đầu tư 2 tỉ đô la lập nhà máy công
suất 150.000 xe/năm. Tháng Chín, đến lượt một dự án 200 triệu đô la ở
Indonesia để sản xuất 50.000 xe/năm, và cách đây vài ngày, nhà tỉ phú
trao đổi với tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr về việc khai
thác quặng mỏ cho nhà máy bình điện.
Nhưng làm thế nào đầu tư hàng
tỉ đô la khi ngân quỹ thâm thủng ? Từ 2020, VinFast đã thua lỗ gần 6 tỉ
đô la. Theo Bloomberg, gia tài của tỉ phú Phạm Nhật Vượng nay là 7,76
tỉ đô la, ít hơn nhiều so với khi VinFast bước vào thị trường chứng
khoán.
Iran, dân quân, hỏa tiễn và bom
Nhận định về tình hình Trung Đông, Le Point có bài viết « Iran, các phe dân quân, hỏa tiễn và bom ». Sau
thời gian đầu tỏ ra chừng mực, những tuần vừa qua Iran liên tục tấn
công trực tiếp vào khu vực Kurdistan ở Irak, Syria và ngay cả Pakistan,
cường quốc nguyên tử vẫn hòa hảo lâu nay. Đồng thời phe Hezbollah từ
Liban gia tăng oanh kích Israel, các căn cứ Mỹ ở Irak, Syria và
Jordanie.
Nhất là phe Houthi ở Yemen bắn hàng loạt hỏa tiễn vào
Israel nhưng bị hạm đội Mỹ ngăn chận ; tiến hành khoảng 30 vụ tấn công
vào các tàu của khoảng 50 nước di chuyển trên Hồng Hải. Mối đe dọa đè
nặng lên eo biển Bab al-Mandab, nơi 40 % hàng hóa giữa châu Á và châu Âu
đi qua, khiến các con tàu phải đổi sang hướng mũi Hảo Vọng, xa hơn và
đắt đỏ hơn. Để bảo vệ tự do hàng hải, Hoa Kỳ đã dẫn đầu một liên minh
quốc tế, oanh tạc các địa điểm hỏa tiễn của Houthi.
Iran là một
trong những nước được hưởng lợi nhiều nhất nhờ hai cuộc chiến tranh. Chế
độ của các giáo sĩ phá vỡ được thế cô lập nhờ xích lại gần với Nga,
Trung Quốc, và « các nước phương Nam » thông qua việc tham gia BRICS.
Cuộc chiến tranh ở Ukraina và Gaza làm vị thế của Teheran tăng lên, như
là lãnh đạo « trục kháng chiến » trước Israel, được sự ủng hộ của người Ả
Rập và một phần không nhỏ dư luận quốc tế đã ngả sang bài Do Thái.
Nhờ
lách được cấm vận, xuất khẩu dầu khí của Iran tăng gấp bốn lần kể từ
2020, bán được drone và hỏa tiễn cho Nga ; đẩy nhanh chương trình nguyên
tử với số uranium làm giàu 90 % có thể chế tạo ba quả bom trong vài
ngày.
Chiếc bẫy vòng xoáy bạo lực
Tuy vậy
ưu tiên hơn bao giờ hết là sự tồn vong của chế độ. Lãnh tụ tối cao Ali
Khamenei, 84 tuổi đang bệnh nặng, chính quyền hoàn toàn đối đầu với 87
triệu dân mà 70 % đang sống dưới ngưỡng nghèo khó, lạm phát lên đến 47 %
một năm. Đàn áp thẳng tay phong trào « Phụ nữ, cuộc sống, tự do », chế
độ không còn tính chính danh, chỉ tồn tại bằng cách gieo rắc khủng bố
với Vệ binh Cách mạng - lực lượng đang kiểm soát 1/3 nền kinh tế.
Teheran gây căng thẳng nhưng vẫn cố tránh đối đầu trực tiếp với Hoa Kỳ
và Israel, trong khi các hành động phá hoại của Iran khiến Mỹ có thể
quay lại khu vực.
Đối với L’Express, « Iran đang rơi vào chiếc bẫy vòng xoáy bạo lực của chính mình », Washingtonkhông
thể không trả đũa vụ ba quân nhân Mỹ tử thương do drone của dân quân
tay sai Iran. Alex Vatanka, của Middle East Institute lưu ý : « Với mạng lưới dân quân, drone và hỏa tiễn, chế độ Iran có cảm giác như mình có quyền lực toàn năng trong khu vực ».
Nhưng các nhà lãnh đạo tham lam trên thực tế đang trong tình trạng bấp
bênh : họ không thực sự kiểm soát được các phe dân quân, và những nhóm
này không hẳn phục vụ cho lợi ích của Iran.
Tình báo Israel : 23 % nam nhân viên UNRWA có liên hệ với Hamas
Về vụ nhân viên cơ quan Liên Hiệp Quốc về người tị nạn Palestine (UNRWA) tham gia vụ thảm sát ngày 07/10 ở Israel, Le Point nhấn mạnh đến « Dầu Liên Hiệp Quốc đổ vào lò lửa Palestine ». Từ 75 năm qua, vấn đề người tị nạn Palestine là một trong những trở ngại chính của việc giải quyết xung đột ở Cận Đông, theo Le Point, và Liên Hiệp Quốc có phần trách nhiệm.
Hồi
năm 1947, với sự ủng hộ của Hoa Kỳ, Liên Xô và Pháp, Đại hội đồng Liên
Hiệp Quốc đã quyết định Nhà nước Israel sẽ sống chung với một Nhà nước Ả
Rập trên vùng đất Palestine. Nhưng người Ả Rập bác bỏ nghị quyết, liên
minh năm nước Ả Rập tuyên chiến với Nhà nước Do Thái non trẻ. Chiến
thắng của Haganah (quân đội Do Thái) khiến 750.000 người phải di tản,
một sự kiện không có gì là đặc biệt trong bối cảnh nhiều triệu người bị
lưu đày vào cuối Đệ nhị Thế chiến. Nhưng thất bại nhục nhã của kẻ gây
chiến qua miệng lưỡi của những người ủng hộ đã trở thành « thảm họa » do
Israel tạo ra khiến dân Ả Rập phải trở thành người tị nạn.
Ngay
từ 1948, Liên Hiệp Quốc nhìn nhận quyền hồi hương, được bồi thường của
người tị nạn, và năm sau lập ra UNRWA. Ngày nay cơ quan này quản lý 58
trại ở Cisjordanie, Đông Jerusalem và Gaza, Jordanie, Syria, Liban ; 700
trường học và các bệnh viện, phân phát viện trợ nhân đạo. Hầu hết nhân
viên là người tị nạn Palestine.
Tại các trường của UNRWA, người ta
không nói « Israel » mà là « định chế xi-ôn-nít », những kẻ khủng bố
được gọi là « tử đạo ». Thủ quỹ của Hamas ở Gaza, bị tử thương do Israel
oanh kích hồi tháng 10, là một nhân viên UNRWA, giáo viên tại một
trường ở Khan Younès. Các trại tị nạn trở thành bình phong cho Hamas :
theo một báo cáo của tình báo Israel được Wall Street Journal nêu ra, 23 % nam nhân viên UNRWA ở Gaza có liên hệ với Hamas.
Liên Hiệp Quốc « đổ dầu vào lửa »
Le Point
cho rằng Liên Hiệp Quốc làm trầm trọng thêm tình hình với quyết định
năm 1982 cấp quy chế tị nạn cho tất cả con cháu của đợt di tản đầu tiên.
Số 750.000 người ban đầu nay trở thành 6 triệu ! Thay vì trung lập, cơ
quan nhận 1,2 tỉ đô la viện trợ chủ yếu từ phương Tây là UNRWA lại đứng
về một bên trong cuộc xung đột, nuôi dưỡng những mầm mống khủng bố tương
lai.
The Economist nói thêm, đây không phải là lần đầu
UNRWA gây tranh cãi. Trước đây đã từng phát hiện vũ khí Hamas giấu trong
các trường học, chính quyền Trump ngưng tài trợ năm 2018 nhưng ông
Biden đã tái lập năm 2021. UNRWA là cơ quan Liên Hiệp Quốc duy nhất chỉ
phục vụ một nhóm người tị nạn cụ thể tại một vùng địa lý cụ thể.
Công ước năm 1951 định nghĩa người tị nạn là người « chạy trốn xung đột và đàn áp »,
nhưng UNRWA ngược lại, coi hậu duệ của tất cả những người từng cư trú ở
đất Palestine xưa từ 01/06/1946 đến 15/05/1948 đều là người tị nạn.
Chính quyền Israel từ lâu muốn đóng cửa cơ quan này, tố cáo UNRWA kéo
dài vĩnh viễn quy chế tị nạn là vô ích, ngăn cản người Palestine hội
nhập vào quốc gia tiếp nhận họ. Đối với người Palestine, cả đời sống với
tư cách tị nạn của UNRWA có nghĩa là một ngày nào đó họ sẽ quay về.
Nhìn chung về tổ chức Liên Hiệp Quốc, L’Express coi là « một bộ máy đã bị xuống cấp » ; phê
phán sự chậm chạp, thiếu minh bạch, không hiệu quả. Làm thế nào mà Iran
lại làm chủ tịch Diễn đàn xã hội của Hội đồng Nhân quyền Liên Hiệp Quốc
hồi tháng 11, Azerbaijan - kẻ xâm lăng Armenia - được bầu làm phó chủ
tịch Unesco ? Thư ký thứ nhì của tổ chức quốc tế Dag Hammarskjöld chống
chế « Liên Hiệp Quốc không tạo ra được thiên đàng nhưng giúp tránh khỏi địa ngục ». Điều này thì định chế có trụ sở ở New York phải chứng minh.
Nikki Haley, Taylor Swift : Hai phụ nữ làm phe ông Trump lo sợ
Nhìn sang nước Mỹ, L’Express đặt câu hỏi « Phải chăng Donald Trump đang lo sợ trước bà Nikki Haley ? ».Ngay
sau khi có kết quả bỏ phiếu ở New Hampshire, Donald Trump đã gọi Haley
là « kẻ cơ hội », cảnh báo các tỉ phú Wall Street đã tài trợ cho chiến
dịch của bà sẽ bị cho vào danh sách đen nếu tiếp tục. Cựu đại sứ Mỹ tại
Liên Hiệp Quốc không bỏ cuộc, bà thách thức ông Trump tranh luận nhưng
ông không trả lời. Có nguy cơ bị lép vế trước trí tuệ sắc sảo của người
bị Trump gọi là « óc chim sẻ », cựu tổng thống tỏ ra thận trọng.
Courrier International và Le Monde cuối
tuần nêu ra một phụ nữ khác cũng rất đáng ngại cho phe ông Trump : ca
sĩ nổi tiếng Taylor Swift. Nữ ca sĩ 34 tuổi với dĩa nhạc mới nhất chỉ
trong 24 giờ có đến 228 triệu lượt tải về, được Time chọn làm
nhân vật của năm 2023, được 70 % người Mỹ yêu mến. Liệu cô có ảnh hưởng
đến cuộc bầu cử tổng thống Mỹ ngày 05/11 hay không ? Lâu nay ít nói đến
chính trị, năm 2020 cô đã kêu gọi bầu cho Joe Biden và giờ đây cũng vậy.
Hồi tháng 9/2023 sau khi Taylor Swift cổ vũ đi bầu, ngay trong ngày đã
có thêm 35.000 người đăng ký vào danh sách cử tri.
Về kinh tế, The Economist đánh giá « Cơ hội tái đắc cử của Joe Biden sáng sủa hơn người ta tưởng », vì lạm phát vào cuối năm sẽ giảm, và cử tri thường có trí nhớ kém, chỉ quan tâm đến những gì diễn ra trước mắt.
Trang bìa các tuần báo
L’Obs tuần này chạy tít trang nhất « Nông nghiệp, một mô hình bế tắc ». L’Express nói về Michel-Édouard Leclerc, chủ chuỗi siêu thị Leclerc có tiếng là giá cả phải chăng, gọi ông là « Bộ trưởng lạm phát thực sự ». Le Point dành
hồ sơ cho nam tài tử nổi tiếng Pháp Alain Delon, nhưng không phải về sự
nghiệp của ông mà về những rắc rối trong gia đình : ba người con của
ông kiện người phụ nữ sống chung với Delon nhân lúc ông sức khỏe yếu,
trí óc không còn minh mẫn để lợi dụng, và sau đó lại kiện tụng lẫn nhau.
Trong một năm có đến phân nửa cư dân thế giới đi bầu, Courrier International lo
ngại về sự can thiệp của trí thông minh nhân tạo, khi có quá nhiều ví
dụ về « deep fake » trong thời gian gần đây.Tuần báo chạy tựa« Các nền dân chủ trước thách thức trí thông minh nhân tạo (AI) ». Trong khi đó vào đúng dịp kỷ niệm 20 năm Facebook ra đời, The Economist cho rằng sắp đến « Hồi kết của mạng xã hội ».