(RFI) - TT Mỹ Donald Trump khẳng định không "khiêu khích" Groenland. Nhà Trắng hôm Chủ Nhật 22/03 loan báo bà Usha Vance, phu nhân của phó tổng thống Mỹ, JD.Vance, cùng một phái đoàn của Washington, tuần này đến thăm Groenland, vùng tự trị nằm dưới sự quản lý của Đan Mạch với vị trí chiến lược và giàu tài nguyên khoáng sản ở Bắc Cực. Hôm 24/03/2025, Mute Egede, thủ tướng mãn nhiệm của Groenland, tố cáo sự "can thiệp của nước ngoài" và khẳng định không có buổi làm việc với phái đoàn Mỹ. 

(AFP) - Ottawa kiện Trung Quốc ra trước Tổ chức Thương mại Thế giới. Canada không chấp nhận Trung Quốc tăng thuế bổ sung với nông phẩm và thủy sản nhập khẩu. Đây là biện pháp đáp trả của Bắc Kinh về việc Ottawa đánh thuế ô tô điện sản xuất tại Trung Quốc. Tổ chức Thương mại Thế giới hôm nay 25/03/2025 cho biết rằng Ottawa coi những biện pháp đó là “không phù hợp với các nghĩa vụ của Trung Quốc theo nhiều điều khoản của Hiệp định chung về thuế quan và thương mại (GATT) năm 1994 và bản ghi nhớ thỏa thuận giải quyết tranh chấp". Đôi bên có thời hạn 60 ngày để tham vấn, tìm giải pháp thoải đáng.

(AFP) - Tập đoàn ô tô Hàn Quốc Hyundai sẽ đầu tư 21 tỷ đô la vào Mỹ trong 4 năm tới đây. Giám đốc điều hành của Hyundai, Chung Eui-sun, hôm 24/03/2025 thông báo như trên với Nhà Trắng, trước sự chứng kiến của tổng thống Donald Trump. Khoản đầu tư 21 tỷ đô la của Hyundai bao gồm 5,8 tỷ đô la đầu tư để phát triển một xưởng đúc tại bang Louisiana, miền nam Mỹ. Theo ước tính, đầu tư của Hyundai sẽ tạo thêm 1.300 việc làm tại Mỹ. 

(AFP) - Tổng thống Pháp tiếp tổng thống Ukraina. Theo thông báo của Điện Elysée hôm nay, 25/03/2025, tổng thống Pháp Emmanuel Macron sẽ tiếp đồng nhiệm Ukraina Volodymyr Zelensky vào tối mai để chuẩn bị cho cuộc họp thượng đỉnh hôm thứ Năm tại Paris giữa các lãnh đạo của "liên minh các quốc gia tự nguyện" sẵn sàng tham gia bảo đảo an ninh cho Ukraina. Theo một nguồn ngoại giao, hơn 20 nước được mời dự thượng đỉnh "về hòa bình và an ninh cho Ukraina".

(AFP) - Họp tổng tham mưu trưởng Pháp, Anh. Cuộc họp diễn ra ngày 24/03/2025 tại Luân Đôn, Anh Quốc. Hai bên thảo luận về những bảo đảm an ninh cho Ukraina trong trường hợp đạt được thỏa thuận ngưng bắn với Nga, trong khuôn khổ "liên minh các quốc gia tự nguyện" mà Paris và Luân Đôn đang cố gắng thành lập. Đây là cuộc họp thứ ba giữa lãnh đạo quân đội của hai nước kể từ khi tổng thống Pháp Emmanuel Macron và thủ tướng Anh Keir Starmer bắt đầu nỗ lực thành lập liên minh này.

(AFP) - Hạt nhân: Iran sẵn sàng đàm phán gián tiếp với Mỹ. Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi hôm qua, 24/03/2025, tuyên bố như trên sau khi tổng thống Mỹ Donald Trump ra tối hậu thư để áp Teheran đạt được một thỏa thuận mới về hạt nhân với Washington. Ngoại trưởng Iran vẫn bác bỏ mọi đàm phán trực tiếp với Mỹ", khi nào mà chính sách của Washington đối với Cộng Hòa Hồi Giáo "vẫn không thay đổi".

(AFP) - Xe hơi điện: BYD qua mặt Tesla về doanh số. Tập đoàn xe hơi điện BYD của Trung Quốc đã qua mặt đối thủ Mỹ Tesla trong năm 2024, với doanh số kỷ lục, vượt qua ngưỡng 100 tỷ đôla, so với doanh số của Tesla chỉ đạt 97,7 tỷ đôla. Trong những năm gần đây, BYD đã mở rộng thị trường, đặc biệt là sang châu Âu. Hôm qua, tập đoàn Trung Quốc còn thông báo một công nghệ mới có thể nạp điện rất nhanh cho bình điện của xe hơi, tức là chỉ trong 5 phút có thể nạp đủ điện để xe chạy được quãng đường xa đến 470 km.

(AFP) - Thổ Nhĩ Kỳ kéo dài lệnh cấm tập hợp ở Ankara. Chính quyền địa phương hôm nay, 25/03/2025, thông báo triển hạn lệnh cấm cho đến ngày 01/04, vào lúc các cuộc biểu tình rầm rộ vẫn tiếp diễn để phản đối vụ bắt giữ thị trưởng Istanbul, ông Ekrem Imamoglu, thuộc phe đối lập. Lệnh cấm tập hợp cũng đã được ban hành ở Istanbul và Izmir. Trong đêm qua, hàng chục ngàn người lại xuống đường ở Istanbul và hàng chục thành phố khác, một phong trào với tầm mức chưa từng có kể từ năm 2013. 

(AFP) - Chiến dịch tấn công Houthis: Chính quyền Trump để lộ tin tối mật, đối lập tố cáo vụ việc "vô cùng nguy hiểm". Hôm qua, 24/03/2025, tổng biên tập tạp chí nổi tiếng The Atlantic, Jeffrey Goldberg, tiết lộ đã nhận được kế hoạch oanh kích của quân đội Mỹ nhắm vào lực lượng nổi dậy Houthi ở Yemen hôm 15/03, qua mạng xã hội Signal, hai giờ trước khi cuộc tấn công diễn ra. Tổng thống Donald Trump hôm qua khẳng định không hay biết gì về vụ việc này, người phát ngôn của Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ, Brian Hughes, xác nhận là chính quyền đang điều tra vụ việc. Lãnh đạo thiểu số Dân Chủ tại Thượng Viện, ông Chuck Schumer, kêu gọi tiến hành "một cuộc điều tra đầy đủ".

(NHK) - Điện Kremlin : Đang hoàn tất chuẩn bị cho chuyến công du của lãnh đạo Bắc Triều Tiên. Phát ngôn viên điện Kremlin Dmitri Peskov hôm qua, 24/03/2025, cho biết lãnh đạo Bắc Triều Tiên Kim Jong Un đã nhận được lời mời chính thức của Nga. Thời gian cụ thể của chuyến thăm đang được hai bên thảo luận. Tháng 6/2024, tổng thống Nga Vladimir Putin đến Bình Nhưỡng. Lãnh đạo hai nước có ý định tổ chức cuộc thượng đỉnh tiếp theo tại Matxcơva. Theo các nguồn tin ngoại giao Nga, trong chuyến công du Bắc Triều Tiên tuần trước, thư ký Hội đồng An ninh Quốc gia Nga Sergueï Choïgou đã chuyển đến lãnh đạo Bắc Triều Tiên thư mời của tổng thống Nga. 

(AFP)  Liên Âu cảnh báo : Các cuộc oanh kích của Israel tại Syria có nguy cơ khiến "căng thẳng leo thang trở lại". Lãnh đạo ngoại giao Liên Âu Kaja Kallas trong chuyến công du Jerusalem hôm qua, 24/03/2025, khẳng định : "Các hành động quân sự cần phải được tiến hành ở mức độ phù hợp", các cuộc oanh kích của Israel trên thực tế là không cần thiết, vì Syria không tấn công Israel vào thời điểm này, các hành động như vậy chỉ nuôi dưỡng thái độ thù địch với Israel gia tăng. Tuy nhiên, lãnh đạo ngoại giao Liên Âu cũng cho biết Liên Âu "có cùng nỗi lo ngại" như Israel đối với tân chính quyền Syria. 

(AFP) – Văn phòng Liên Hiệp Quốc tại Gaza bị xe tăng Israel tấn công. Theo một phát ngôn viên của Liên Hiệp Quốc hôm qua, 24/03/2025, "nhiều tòa nhà của cơ quan Liên Hiệp Quốc tại Deir el-Balah" đã bị một xe tăng Israel tấn công ngày 19/03. Một nhân viên Liên Hiệp Quốc, người Bulgari, thiệt mạng và 6 người khác bị thương, trong cuộc tấn công này. Hôm qua, quân đội Israel cũng thừa nhận đã bắn nhầm vào một văn phòng của Chữ Thập Đỏ. Cũng hôm qua, theo Hamas, quân đội Israel đã giết hại ít nhất 21 người tại Rafah, gần biên giới Ai Cập, đưa số người chết kể từ đầu tháng 3 lên gần 700, trong đó hơn một nửa là phụ nữ và trẻ em.

(AFP) - Đợt cháy rừng lớn thứ ba trong lịch sử Hàn Quốc đương đại. Theo bộ Nội Vụ Hàn Quốc hôm nay, 25/03/2025, khoảng 15.000 hecta rừng bị cháy, thiệt hại tiếp tục gia tăng. Cháy rừng bùng lên trong kỳ nghỉ cuối tuần qua khiến 4 người chết, nhiều người bị thương nặng và khoảng 3.000 người phải sơ tán. Đây được coi là đợt cháy rừng nghiêm trọng thứ ba trong lịch sử Hàn Quốc. Khoảng 7.000 nhân viên cứu hỏa được huy động. Khô hạn và gió mạnh là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến cuộc cháy rừng quy mô lớn. 

(AFP) - Hội Đồng Toàn Châu Âu lên án chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ "sử dụng vũ lực thái quá" chống người biểu tình. Ủy ban Nhân quyền của Hội Đồng Toàn Châu Âu hôm qua, 24/03/2025, bày tỏ quan ngại về việc cảnh sát sử dụng bạo lực thái quá và việc chính quyền ban hành "các quy định siết chặt thông tin" về tình hình căng thẳng hiện nay tại Thổ Nhĩ Kỳ, trong bối cảnh bùng lên phong trào phản kháng chống việc bắt giữ lãnh đạo chủ chốt của đối lập, thị trưởng Istanbul, ông Ekrem Imamoglu.

Đăng ngày: 25/03/2025 - 15:03

4 phút

Xin nhắc lại là từ khi nổ ra chiến tranh Ukraina vào tháng 02/2022, một thỏa thuận xuất khẩu ngũ cốc từng được Nga và Ukraina ký kết hồi cuối tháng 07/2022 qua trung gian của Thổ Nhĩ Kỳ và Liên Hiệp Quốc, với tên gọi là thỏa thuận « Sáng kiến Hắc Hải ». Đến tháng 07/2023, Matxcơva từ chối gia hạn thỏa thuận, bất chấp sự chỉ trích của quốc tế.

Thời gian qua cho thấy đàm phán với Nga không phải là chuyện dễ dàng, ngay cả với Mỹ. Châu Âu đã bị gạt ra bên lề, nhưng nhiều đề xuất của Washington cũng không được Matxcơva đáp ứng. Đề xuất của tổng thống Mỹ về lệnh ngừng bắn 30 ngày tại Ukraina bị Nga rút xuống thành đề xuất ngừng bắn 30 ngày nhắm vào cơ sở hạ tầng năng lượng. Lần này, Washington đề xuất một lệnh ngừng bắn ở Hắc Hải để bảo đảm việc xuất khẩu ngũ cốc qua ngả Biển Đen. Dường như đây là giải pháp có lợi cho tất cả các bên, cả Nga và Ukraina, hai nước xuất khẩu ngũ cốc lớn. Và thế giới nói chung vẫn cần nguồn ngũ cốc của hai nước này mà Hắc Hải là tuyến hàng hải chuyên chở quan trọng.  

Theo nhật báo kinh tế Les Echos ngày 24/03/2025, trước tiên đề xuất thỏa thuận ngũ cốc chắc chắn không làm phật lòng Nga, quốc gia đang chịu lệnh trừng phạt của châu Âu và muốn phân bón, cũng như nông phẩm được xuất khẩu qua ngả Hắc Hải. Michel Duclos, cựu đại sứ và cố vấn đặc biệt của Viện Montaigne, được Les Echos trích dẫn, nhận định là Matxcơva « đã thua ở Hắc Hải » nên « Nga đang cố gắng giành lại qua đường ngoại giao nhưng gì họ đã đánh mất về mặt quân sự ». Và thắng lợi ngoại giao của Nga chắc hẳn cũng sẽ được chính quyền Donald Trump xem là thành tích của Mỹ.

Liên quan đến Ukraina, với 3 cảng biển ở Odessa, hoạt động xuất khẩu ngũ cốc và phân bón của Ukraina hoạt động hết tốc lực, gần bằng mức trước chiến tranh và thậm chí còn nhiều hơn lượng ngũ cốc châu Âu xuất khẩu. Làm được như vậy là nhờ Ukraina đã đạt được những chiến công thực sự trên biển. Dẫu không có lực lượng hải quân, Ukraina vẫn có thể đánh bại hạm đội Nga ở Biển Đen, đánh chìm 24 tàu, trong đó có một số tàu chiến lớn như tàu tuần dương Moskva, các tàu đổ bộ Yamal và Azov, tàu tuần tra Sergei Kotov, và thậm chí cả tàu ngầm « Rostov trên sông Đông » khi đó đang ở ụ tàu khô tại cảng Sebastopol.

RFI Pháp ngữ ngày 24/03 nhắc lại, tổng cộng, 1/3 hạm đội Biển Đen của Nga đã bị các lực lượng Ukraina phá hủy, chủ yếu nhờ drone hải chiến, chẳng hạn với tàu cao tốc điều khiển từ xa Magura, chở theo 800 kg thuốc nổ. Một trong số drone thậm chí còn di chuyển xa được tới 800 km trước khi đâm trúng vào tàu đổ bộ Caesar Kunikov gần căn cứ hải quân Novorossiysk ở phía đông bắc Biển Đen, một vố rất đau cho hải quân Nga.

Kiev vẫn bảo đảm được an toàn cho tàu chở ngũ cốc ở hành lang ven biển dẫu cho Hắc Hải bị Nga rải nhiều mìn kể từ khi nổ ra chiến tranh. Thế nhưng, nếu thỏa thuận ngũ cốc 2022 được nối lại thì Ukraina sẽ có thêm cơ hội xuất khẩu an toàn hơn.

Vẫn theo báo Les Echos, xuất khẩu nông phẩm của Ukraina theo ngả đường bộ và đường sông vào Liên Hiệp Châu Âu ban đầu được Bruxelles tạo thuận lợi, nhưng sau này đã khiến giới sản xuất ngũ cốc của nhiều nước thành viên Liên Âu, nhất là Ba Lan, tức giận vì nông phẩm của Ukraina tràn vào thị trường nội địa, gây khó khăn cho họ ngay trong nước và trên thị trường Liên Âu. Chính vì thế, Bruxelles đã phải tạm hạn chế nhập khẩu ngũ cốc Ukraina.

Tuy nhiên, kinh tế gia Thierry Pouch của Cơ quan Nông nghiệp Pháp lưu ý là Bruxelles được cho là đang cân nhắc việc thắt chặt lệnh trừng phạt nhắm vào phân bón của Nga xuất khẩu sang Liên Âu và hạn chế xuất khẩu hạt giống từ châu Âu sang Nga. Điều này có thể khiến Nga không chấp nhận nối lại thỏa thuận Hắc Hải.

Tìm lại người mất tích? Đây là nhiệm vụ của DeepSeek-R1. Những chú ngựa lang thang vô định trên đường phố Vũ Hán? DeepSeek-R1 có thể giúp xác định đến tận trang trại gốc của chúng. Săn lùng tham nhũng ở mọi cấp độ? Trung Quốc đang có một cảnh sát trưởng mới trong thành phố là AI.

Công cụ hội thoại tự động nổi tiếng của Trung Quốc Chatbot này, từng  làm lu mờ ChatGPT và Perplexity của Mỹ vào tháng 1 năm nay, đang dần mở rộng ảnh hưởng của mình đến ngày càng nhiều lĩnh vực kinh tế, xã hội và chính trị tại Trung Quốc. DeepSeek-R1 nhận được sự hỗ trợ toàn diện từ chính quyền trung ương.

Vào giữa tháng 3, Bắc Kinh khuyến khích các chính quyền địa phương triển khai giải pháp do công ty khởi nghiệp DeepSeek phát triển để theo dõi gian lận trợ cấp của Nhà nước. Chính quyền địa phương tại Vu Hồ, một thành phố có 3,8 triệu dân ở miền đông Trung Quốc, xác nhận AI "Made in China" "là một công cụ mạnh mẽ giúp nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật", giúp "xuyên thủng lớp vỏ bọc vô hình của tham nhũng".

Tại thành phố lớn Thâm Quyến, sát cạnh Hồng Kông, DeepSeek-R1 đang được sử dụng để phân tích nguồn hình ảnh do camera giám sát ghi lại nhằm tìm kiếm dấu vết có thể có của những người mất tích, báo New York Times cho biết

DeepSeek len lỏi khắp nơi

Chatbot này cũng đã bắt đầu trả lời người dân thành phố Mai Châu, miền nam Trung Quốc, khi họ liên hệ với chính quyền thành phố để giải đáp các thắc mắc hành chính. Hoàn cầu Thời báo, một trong những nhật báo chính thức hàng đầu của Trung Quốc, phấn khởi chia sẻ :  "Sau khi áp dụng DeepSeek tại Mai Châu, thời gian chờ cuộc gọi đến đường dây nóng của thành phố đã giảm từ 32 giây xuống còn 23 giây, nghĩa là tốc độ phản hồi tăng 28%",.

Để tuân theo chỉ thị của chính quyền trung ương, các nhà chế tạo ô tô cũng không bỏ lỡ chuyến tàu đang chuyển động. Trang tin Rest of World ghi nhận có hơn hai chục nhãn hiệu xe Trung Quốc công bố ý định tích hợp AI mới của Trung Quốc vào các mẫu sản phẩm tương lai của họ.

Các bệnh viện cũng không muốn bị tụt hậu. Gần 100 cơ sở cho biết DeepSeek sẽ giúp họ khẳng định các chẩn đoán, kê đơn và phân tích hình ảnh y tế như siêu âm.

Carlotta Rinaudo, chuyên gia về Trung Quốc tại Nhóm nghiên cứu An ninh Quốc tế Verona (ITSS), cho biết: "DeepSeek thực sự là món quà tuyệt vời nhất mà một công ty Trung Quốc có thể tặng cho chính phủ hiện nay".

Về kinh tế, tăng trưởng của Trung Quốc đang chậm lại. Về ngoại giao, Bắc Kinh đang chịu sức ép từ Hoa Kỳ của Donald Trump, trên đường trở lại cuộc chiến thương mại. Về mặt xã hội, tình trạng thất nghiệp gia tăng, đặc biệt là ở giới trẻ, đang ngày thêm căng thẳng.

Tín hiệu gửi đến Washington

Trong bối cảnh như vậy, chính phủ "cần thành công về kinh tế và công nghệ để chứng minh rằng Trung Quốc vẫn có khả năng đổi mới", Marc Lanteigne, nhà nghiên cứu Trung Quốc tại Đại học Bắc Cực của Na Uy nhấn mạnh.

Các quan chức Trung Quốc không bao giờ bỏ lỡ cơ hội để phất lá cờ DeepSeek. Kỳ họp Quốc Hội, sự kiện chính trị quan trọng nhất trong năm, kết thúc hôm 11 tháng 3 vừa rồi - là "cơ hội để các giới chức của đảng Cộng Sản Trung Quốc (ĐCSTQ) hân hoan với thành công của AI này", Marc Lanteigne lưu ý. Những người tham dự đại hội cam kết sẽ tiếp tục hỗ trợ các công ty khởi nghiệp trẻ có khả năng giúp Trung Quốc tỏa sáng trên trường quốc tế.

Carlotta Rinaudo nhận định, với ĐCSTQ, "DeepSeek thể hiện một thời điểm Huawei mới, như khi nhà sản xuất điện thoại này công bố mẫu điện thoại vào tháng 9 năm 2023 được trang bị chip 5G do Trung Quốc sản xuất giữa lúc Hoa Kỳ đang cấm vận các linh kiện điện tử". Theo Marc Lanteigne, với AI này « được triển khai vào thời điểm Donald Trump trở lại Nhà Trắng với phát ngôn rất chống Trung Quốc" thì đó thậm chí còn là niềm « tự hào dân tộc ». Ông đánh giá, "rõ ràng đây là một tín hiệu được gửi đến Washington để nói với người Mỹ rằng việc cố gắng cô lập họ về mặt công nghệ chắc chắn sẽ thất bại".

Chuyên gia này cũng nhấn mạnh đến việc " DeepSeek đang được triển khai nhanh chóng ở mọi cấp độ của đời sống kinh tế và xã hội". Đây không phải là ngẫu nhiên, đó là một nỗ lực khác nhằm vượt mặt Hoa Kỳ. Ở bên kia Thái Bình Dương, người Mỹ đang lao vào cuộc chạy đua sức mạnh, trên hết là tìm cách phát triển một mô hình ngôn ngữ mạnh hơn mô hình của đối thủ cạnh tranh, "trong khi ở Trung Quốc, chính quyền muốn chứng minh rằng DeepSeek đã được sử dụng cụ thể trong cuộc sống hàng ngày", Marc Lanteigne lưu ý.

Khía cạnh thực tế này "có thể có nghĩa là Bắc Kinh đã sẵn sàng sử dụng DeepSeek như một công cụ quyền lực mềm, đặc biệt là đối với các nước Nam Bán cầu. Thông điệp muốn nói rằng Trung Quốc không chỉ có chiến lược trong lĩnh vực AI mà giải pháp của họ cũng đã sẵn sàng để sử dụng", chuyên gia Carlotta Rinaudo phân tích. Tất cả những ví dụ cụ thể mà phương tiện truyền thông Trung Quốc hối hả đưa tin đều như là một "phòng trưng bày" cho các đối tác tiềm năng sẵn sàng áp dụng AI "sản xuất tại Trung Quốc".

Quyền lực mềm và ý tưởng của Tập Cận Bình

"Cuộc cách mạng DeepSeek" cũng mang tầm mức cá nhân đối với Tập Cận Bình, liên quan đến một chiến lược mà ông đã thúc đẩy trong gần mười lăm năm và thậm chí còn ám ảnh ông lâu hơn thế. Carlotta Rinaudo khẳng định rằng AI này "là điểm mấu chốt quyết định sự hoàn thiện chương trình 'Trung Quốc kỹ thuật số' mà chủ tịch Trung Quốc đã cho triển khai kể từ khi lên nắm quyền vào năm 2012".

Chuyên gia của Viện ITSS giải thích rằng chiến lược quốc gia này "nhằm mục đích giúp Nhà nước hoạt động hiệu quả hơn ở mọi cấp độ nhờ vào dữ liệu". Carlotta Rinaudo giải thích rằng Tập Cận Bình đã bị ám ảnh bởi việc khai thác dữ liệu từ hơn hai mươi năm trước, khi ông còn là chủ tịch tỉnh Phúc Kiến. Ông tin rằng công nghệ chính là chìa khóa để cải thiện công tác quản lý một vùng mà vào « thời điểm đó khá tụt hậu so với phần còn lại của đất nước", chuyên gia này giải thích.

Việc AI và DeepSeek lên ngôi giống như một khoảnh khắc phát kiến đối với ông. Nó thể hiện tầm nhìn lớn của ông về một "cuộc cách mạng dữ liệu" và đưa Trung Quốc vào vị thế thuận lợi để đóng vai trò chủ động trong biến chuyển xã hội lớn này trên quy mô quốc gia.

Do đó, không có gì ngạc nhiên khi Tập Cận Bình và đảng Cộng Sản Trung Quốc đang nỗ lực đưa đất nước  vào kỷ nguyên DeepSeek bằng mọi giá. Nhưng bước tiến gắng sức này chắc chắn sẽ gặp phải những trục trặc. "Các nhà chức trách nhận thức rằng mô hình này không hoàn hảo và có thể mắc sai lầm", Marc Lanteigne thừa nhận. Như thế, chế độ Trung Quốc đang đặt ngày càng nhiều lĩnh vực ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của hàng trăm triệu người dân Trung Quốc vào tay một công ty khởi nghiệp mà chỉ vài tháng trước, công chúng hoàn toàn không biết đến.

(Theo france24.com)

Hôm 04/03/2025, vài giờ trước khi tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đọc diễn văn trước Quốc Hội lưỡng viện, quỹ đầu tư BlackRock thông báo đạt thỏa thuận với tập đoàn đa quốc gia của Hồng Kông, CK Hutchison, « mua lại quyền khai thác »  2 trong số 5 cảng dọc Kênh đào Panama : Balboa và Cristobal. Đây chỉ là 2 trong số hơn 40 hải cảng CK Hutchison đang khai thác tại 23 quốc gia trên thế giới. Trị giá hợp đồng 23 tỷ đô la.

Trump đẩy Trung Quốc ra khỏi Panama

Trên mạng xã hội Ủy Ban đối Ngoại Hạ Viện Hoa Kỳ phấn khởi khẳng định là « Trung Quốc bị đẩy ra khỏi Panama. Mỹ đang trên đà chiến thắng ». Dân biểu bang Florida, chủ tịch ủy ban này ông Brian Mast không bỏ lỡ cơ hội ca ngợi « công lao » và sự « sáng suốt » của tổng thống Donald Trump khi biết rằng, chủ nhân Nhà Trắng luôn khẳng định Kênh đào Panama « thuộc về nước Mỹ » và đã từng yêu cầu bộ Quốc Phòng xem xét các khả năng quân sự để bảo đảm quyền của Hoa Kỳ được sử dụng con kênh này vào lúc mà Trung Quốc « kiểm soát » 5 cảng dọc theo con kênh.

Thắng lợi của Washington còn lớn hơn nữa do hai cảng Balboa và Cristobal ở hai đầu con kênh, mở Thái Bình Dương và Đại Tây Dương.

Trả lời đài RFI Pháp ngữ giáo sư đại học giảng dậy môn Khoa Học Chính Trị, Kevin Parthenay trước hết giải thích vì sao việc một quỹ đầu tư của Hoa Kỳ giành lại quyền khai thác một số cơ sở ở Panama từ tay một tập đoàn Hồng Kông được coi là thắng lợi lớn của Mỹ :

« Kênh đào Panama đã từng và sẽ luôn là một điểm chiến lược đối với quyền lợi của Mỹ và cũng như là đối với phía Trung Quốc nhất là khi hai siêu cường trên thế giới này bắt đầu lao vào một cuộc đối đầu. Qua hai quyết định gần đây chúng ta thấy Panama đã loan báo không tiếp tục tham gia dự án Con Đường Tơ Lụa với Trung Quốc, mà sự hợp tác này đã chính thức được khởi động từ 2017. Bên cạnh đó, tư pháp Panama đòi xem xét lại các điều khoản đã nhượng quyền khai thác hai cảng Balboa và Cristobal ở hai cửa ra vào con kênh cho tập đoàn Hồng Kông CK Hutchison. Đó là những tín hiệu mạnh để xác định vai trò trung tâm và ảnh hưởng của Mỹ đối với Panama »

Giáo sư Frédéric Lasserre Đại học Laval, Québec, Canada, chuyên nghiên cứu về khu vực Ấn Độ -Thái Bình Dương nhắc lại lập trường của tổng thống Trump đòi « lấy lại » con kênh mà Hoa Kỳ đã xây dựng cho Panama :

 « Donald Trump tố cáo các giới chức Panama bắt chẹt tàu thuyền của Mỹ, bắt họ trả phí đắt hơn so với tàu chở hàng của những quốc gia khác khi đi qua kênh đào Panama. Không một dữ liệu nào minh chứng cho điều đó và nếu quả thực tàu thuyền của Mỹ bị đối xử bất công, chắc chắn là các tập đoàn vận tải đường biển của Mỹ đã không để yên. Ngoài ra, cần chú ý là tập đoàn Hồng Kông, CK Hutchison khai thác : khai thác chứ không sở hữu, hai trong số năm cảng dọc theo con kênh Panama. Không có bất kỳ lý do nào để Hutchison phân biệt đối xử với tàu thuyền của Mỹ và nếu có đi chăng nữa thì liệu rằng tập đoàn này có được chỉ thị từ Bắc Kinh hay không ? Hiện không có bằng chứng nào cho phép xác định tàu bè của những quốc gia khác ngoài Trung Quốc bị  đối xử tệ. Và tôi muốn nhấn mạnh rằng tập đoàn của Hồng Kông, CK Hutchison chỉ khai thác có 2 trong số 5 cảng trên con Kênh đào Panama ».

Tập đoàn Hồng Kông ngừng khai thác các hải cảng ?  

Trên thực tế thỏa thuận giữa tập đoàn khai thác hải cảng và bảo đảm các dịch vụ của Hồng Kông với một « tổ hợp đầu tư do quỹ BlackRock đứng đầu » không chỉ thu hẹp ở phạm vi Panama. Theo các báo tài chính của Mỹ và Á châu, tập đoàn trong tay nhà tỷ phú Hồng Kông Lý Gia Thành chuyển nhượng tổng cộng 43 trong số hơn 50 hải cảng đang quản lý trên toàn thế giới. Trong số này có 10 hải cảng thuộc về Hồng Kông và Hoa Lục. Cristobal và Balboa chỉ là hai trong số 43 địa điểm liên quan. Nhưng con kênh này đang trở thành một tâm điểm trong cuộc đối đầu giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, hai siêu cường trên thế giới, chuyên gia Virginie Saliou Học Viện Quân Sự Pháp IRSEM giải thích về tầm cỡ chiến lược của công trình :

« Mỹ là quốc gia sử dụng nhiều nhất Kênh đào Panama để vận chuyển hàng từ bờ đông sang châu Á, để đưa hàng từ bờ tây của nước Mỹ sang châu Âu, để bảo đảm các luồng cung ứng giữa hai bờ đông và tây của bản thân nước Mỹ. Cứ trên 100 chuyến tàu chở hàng của Mỹ thì có 40 chiếc phải đi qua Kênh Panama và trung bình có từ 60 đến 70 % giao thương hàng hải sử dụng con kênh này là những chuyến tàu khởi hành hoặc cập bến các hải cảng của Hoa Kỳ. Chỉ có 13 % tàu thuyền đi qua đây liên quan đến các hoạt động của Trung Quốc. Không chỉ có các tàu chở hàng của Mỹ sử dụng kênh Panama. Con kênh này còn là nơi mà tàu chiến của Hoa Kỳ cũng phải đi qua. Theo các số liệu gần đây trung bình hàng năm 40 trong số 291 tàu quân sự của Mỹ  phải đi qua ngả này ».

Con Đường Tơ Lụa, cái gai giữa Panama và Mỹ

Cũng bà Saliou nhấn mậnh Kênh đào Panama thuộc quyền sở hữu của Panama, một quốc gia ở Trung Mỹ chưa đầy 5 triệu dân, không có quân đội và sử dụng đồng đô la Mỹ. Công trình này do cơ quan ACP gồm 13 thành viên quản lý và Hiến Pháp Panama ghi rõ con kênh này « thuộc quyền sở hữu không thể tách rời » của Panama. Năm 1997 vào tập đoàn Hồng Kông CK Hutchison ký hợp đồng với cơ quan ACP của Panama để được quyền « khai thác », đầu tư và bảo đảm các dịch vụ tại 5 cảng dọc theo con kênh. Đúng 20 năm sau, Panama chính thức tham gia dự án Con Đường Tơ Lụa với Trung Quốc từ đó căng thẳnh giữa Hoa Kỳ và Panama gia tăng. Virginie Saliou :

« Từ khi Panama tham gia dự án Con Đường Tơ Lụa với Trung Quốc, đã có khoảng 30 dự án hợp tác và đầu tư ra đời nhưng chỉ một số ít được thực hiện đến nơi đến chốn, và kết quả không nhiều. Do vậy việc chính quyền Panama rầm rộ loan báo chia tay với dự án của Bắc Kinh trước hết là một tín hiệu nhắm gửi đến Nhà Trắng để làm vừa lòng tổng thống Trump. Một điểm đáng chú ý khác là năm 2001 tức là chỉ ít ít lâu sau khi tập tập đoàn của Hồng Kông được quyền khai thác Balboa và Cristobal thì chính phủ Mỹ đã ra một thông cáo xác nhận rằng sự hiện diện của Hutchison không là một mối đe dọa. 25 năm sau, tình hình đã có nhiều thay đổi vào lúc mà Washington và Bắc Kinh lao vào một cuộc đối đầu. Mỹ lo ngại Trung Quốc lợi dụng vị trí này để dọ thám Mỹ về mặt kinh tế và quân sự. Kênh đào Panama có thể là một địa điểm để quan sát các hoạt động của đối phương rất lợi hại ».      

Sự im lặng đáng ngờ của Bắc Kinh

Nhìn đến phản ứng của Trung Quốc, giới quan sát hơi ngạc nhiên trước sự im lặng của chính quyền trung ương. Kênh đào Panama là nơi mà 21 % các tàu bè qua lại là tàu chở hàng của Trung Quốc, là cửa ngõ của ngành xuất nhập khẩu nước này sang châu Mỹ. Kiểm soát « hai đầu con kênh » này mang tính chiến lược.  Vậy thì tại sao tập đoàn hàng hải Hồng Kông đã chuyển nhượng quyền khai thác lại cho một « tổ hợp đầu tư của Mỹ » mà không bị Bắc Kinh chống đối ?

Tuần báo The Economist của Anh (20/03/2025) giải thích : trước hết về mặt chính thức Bắc Kinh không có cơ sở pháp lý để can thiệp hay ngăn chận CK Hutchison « bán lại » quyền khai thác hai cảng Balboa và Cristobal cho bất kỳ một tập đoàn nào khác.

Nhưng một cách không chính thức, chính quyền Bắc Kinh hoàn toàn có thể « can thiệp » dưới nhiều hình thức : hoặc là gây sức ép trực tiếp với gia đình của nhà tỷ phú Hồng Kông Lý Gia Thành, vì CK Hutchison có nhiều cơ sở tại Hoa Lục. Chính quyền Trung Ương cũng hoàn toàn có thể sử dụng « luật an ninh quốc gia » để « chận » hoặc « hủy » thương vụ giữa tập đoàn Hồng Kông và quỹ đầu tư của Mỹ BlackRock. Một giải pháp khác, là trong giao kèo giữa CK Hutchison và BlackRock bao gồm nhiều hải cảng mà họ Lý đang kiểm soát từ ở Hồng Kông đến Pakistan, Sri Lanka … do vậy, Bắc Kinh có thể trực tiếp gây áp lực với các chính quyền liên quan.

Trung Quốc tránh một nước cờ mạo hiểm

Nhưng theo các chuyên gia tuần báo Anh trích dẫn, can thiệp lộ liễu như vậy là thất sách, bởi thứ nhất đây không là thời điểm thích hợp để Trung Quốc can thiệp trực tiếp vào hồ sơ Kênh đào Panama vào lúc Bắc Kinh và Washington đang thu xếp để lãnh đạo Trung Quốc và Hoa Kỳ gặp nhau trong một tương lai không xa. Bắc Kinh cũng muốn tránh để các giới chức Mỹ « nhòm ngó » kỹ hơn đến các tập đoàn và doanh nghiệp Trung Quốc vào lúc mà hai trong số này là Hoa Vi và ByteDance đã trong tầm ngắm của các chính quyền liên tiếp ở Washington.

Vì quyền lợi của Trung Quốc ở các bến cảng Úc và châu Âu

Lý do thứ hai là chận một thương vụ giữa một « tập đoàn tư nhân » với một đối tác quốc tế cũng sẽ làm xấu đi hình ảnh và uy tín của các tập đoàn Trung Quốc đang vươn ra nước ngoài, từ ở Úc đến châu Âu. Tại châu Âu Trung Quốc đang đầu tư và quản lý 14 hải cảng lớn như như Hamburg (Đức) Fos và Le Havre (Pháp) Anvers (Bỉ) Pirée (Hy Lạp) hay Rotterdam (Hà Lan)…

Lý do thứ ba là xét cho cùng, hợp đồng chuyển nhượng lại quyền khai thác 2 bến cảng ở hai đầu con kênh Panama cho một « tổ hợp đầu tư » của Mỹ không đe dọa đến « quyền lợi cốt lõi về an ninh của Trung Quốc ». Theo thẩm định của chuyên gia Isaac Kardon, thuộc quỹ nghiên cứu Cargegie Endowment for International Peace, trụ sở tại Washington, hiện tại các tập đoàn Trung Quốc quản lý hơn 90 hải cảng ở khắp nơi trên thế giới. Năm 2023, các tàu của Hải Quân Trung Quốc đã dừng lại tại 27 trong số những hải cảng do các tập đoàn của Trung Quốc quản lý. Nhưng Hải Quân Trung Quốc không dại để lai vãng ở các khu vực như gần Panama nơi vốn được coi là sân sau của Hoa Kỳ.

Tổn thất về thương mại và hình ảnh chính trị của ông Tập ?

Dù vậy việc nhường lại một phần sân chơi cho tổ hợp đầu tư của Mỹ do BlackRock dẫn đầu bất lợi cho ngành xuất nhập khẩu của Trung Quốc. Vẫn theo Isaac Kardon phía Hoa Kỳ nhân đà này sẽ áp đặt mạnh hơn luật chơi với các đối tác -nhất là trong bối cảnh mà chính quyền Trump đang dùng lá bài « thuế hải quan » để tạo dựng một trật tự quốc tế mới về mậu dịch, về giao thương hàng hải…

Nếu như hợp đồng giữa tập đoàn của Hồng Kông và Mỹ này được thực hiện, thì dù muốn hay không « cổng đưa hàng Trung Quốc và châu Mỹ cũng bị khép chặt lại hơn một chút ».

Cuối cùng về phương diện chính trị, rõ ràng là Hoa Kỳ ghi được một bàn thắng trước đối thủ Trung Quốc và làm « sứt mẻ hình ảnh của một ông Tập Cận Bình đang muốn phô trương thanh thế của một nhà lãnh đạo đủ sức bảo vệ quyền lợi quốc gia trên trường quốc tế ».