Không còn là điều cấm kỵ, kể từ giờ Friedrich Merz nói đến một sự tự chủ chiến lược châu Âu, phát triển hệ thống phòng thủ chung châu Âu và thậm chí đề nghị thảo luận về việc mở rộng ô hạt nhân Pháp. Liệu nước Đức, dưới thời thủ tướng Friedich Merz có sẽ xoay lưng lại với Mỹ, đồng minh lâu năm của mình?

Anh ninh : Nền tảng cơ bản cho quan hệ Đức – Mỹ

Trong một bài diễn đàn đăng trên nhật báo Công giáo La Croix, ngày 24/02/2025, nhà nghiên cứu Marie Krpata, chuyên gia về quan hệ Pháp – Đức, Viện Quan hệ Quốc tế Pháp (IFRI), đã nhắc lại rằng, chính sách của thủ tướng Đức mãn nhiệm Olaf Scholz được đánh dấu bởi bài diễn văn nổi tiếng « Zeitenwende », « Thay đổi thời đại », ngày 27/02/2022, vài ngày sau khi nổ ra chiến tranh Ukraina, buộc nước Đức phải xem lại các nền tảng cơ bản của mình : Chi tiêu nhiều hơn cho quân sự, chấm dứt nhiều thập kỷ quan hệ chặt chẽ với Nga và thoát khỏi tình trạng phụ thuộc.

Tuy nhiên, nhìn từ Pháp, chính sách này của ông Olaf Scholz thiên về phía Mỹ nhiều hơn là châu Âu, nghĩa là mua nhiều vũ khí của Mỹ hơn, một sự liên kết chặt chẽ giữa thủ tướng Đức Olaf Scholz và tổng thống Mỹ Joe Biden trước Nga, về việc mở rộng NATO và cung cấp vũ khí cho Ukraina.

Trả lời RFI Tiếng Việt, nhà nghiên cứu Marie Krpata, trước hết nhắc lại đôi nét về quan hệ Đức – Hoa Kỳ :

Marie Krpata : « Tôi nghĩ rằng điều quan trọng cần hiểu là Cộng hòa Liên bang Đức vào cuối Thế chiến thứ hai đã được xây dựng trên một mối liên kết xuyên Đại Tây Dương rất mạnh mẽ, có nghĩa là sự neo giữ của Đức trong phe phương Tây, cũng như là tư cách thành viên trong các định chế châu Âu – Đại Tây Dương. Đương nhiên, NATO đóng vai trò rất quan trọng, nhưng trên thực tế, Hoa Kỳ là bên bảo đảm chính cho an ninh của Đức thông qua 37.000 binh lính Mỹ đang đồn trú trên lãnh thổ Đức, đồng thời Hoa Kỳ đóng vai trò quan trọng trong việc răn đe hạt nhân. »

Trump, J. D. Vance và bước rẽ ngoặt của Đức

Tuy nhiên, việc ông Donald Trump trở lại Nhà Trắng một cách ngoạn mục đang đặt nhiều nghi vấn về mối quan hệ giữa Đức và Hoa Kỳ, cũng như là sự bảo đảm an ninh mà Mỹ dành cho Đức, vốn đã phần nào xuống cấp ngay từ nhiệm kỳ đầu tiên của ông Donald Trump.

Thái độ nghi ngờ đó đã được thể hiện rõ trong bài phát biểu của ông Friedrich Merz ngay sau khi có kết quả thắng cử trong cuộc bỏ phiếu liên bang. Trái với lập trường trung lập cho đến hiện tại, khi chỉ nói đến « năng lực hành động », thủ tướng tương lai của Đức không những đề xuất tăng ngân sách quốc phòng từ 2% GDP lên mức 3%, mà còn kêu gọi, « độc lập chiến lược cho châu Âu », những từ ngữ cho đến nay bị xem là cấm kỵ.

Trả lời RFI Tiếng Việt, bà Marie Krpata giải thích sự thay đổi giọng điệu này của Đức phần nào đến từ những động thái từ các quan chức tân chính quyền Trump những tháng gần đây, từ những lời đả kích của phó tổng thống Mỹ J.D. Vance ở Hội nghị An ninh Munich, màn hạ nhục tổng thống Ukraina Volodymyr Zelensky ở Nhà Trắng ,cho đến những lời dọa dẫm của nguyên thủ Mỹ Donald Trump đối với Đức và các đồng minh châu Âu khác.

Marie Krpata : « Thật vậy, điều chúng ta có thể nói là ngay từ nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên của Donald Trump, mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và Đức đã xấu đi, vì ngay cả khi đó Donald Trump vẫn coi Đức như là « kẻ lữ hành bất chính » trong Liên minh Bắc Đại Tây Dương và rằng Đức đang lợi dụng Hoa Kỳ. Ông đề cập đến thực tế là Đức có thặng dư thương mại với Hoa Kỳ. Chúng ta có thể nhớ lại rằng vào năm 2024, thặng dư thương mại này là 63 tỷ euro .

Rồi ông còn dọa sẽ rút quân đội Mỹ khỏi nước Đức. Ông áp thuế hải quan đối với thép và nhôm của châu Âu. Ông đe dọa sẽ áp thuế đối với ngành công nghiệp ô tô châu Âu, điều này rõ ràng sẽ tác động lớn đến ngành công nghiệp ô tô của Đức. Chúng ta đã trải nghiệm về nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên của Donald Trump, và cuối cùng là 4 năm của Joe Biden, về cơ bản chỉ là quãng lặng vì Joe Biden là người có tư tưởng chủ nghĩa Đại Tây Dương, và do vậy Đức vẫn luôn hướng về Mỹ. »

« Zeitenwende 2.0 » : Thiên Mỹ hay châu Âu ?

Trước sự « trở mặt » của Mỹ, như nhiều đánh giá từ giới chuyên gia tại Pháp, phiên bản « Zeitenwende 2.0 » của ông Friedrich Merz kêu gọi tự chủ chiến lược và cải cách ngân sách có đồng nghĩa với việc Đức sẽ đầu tư ồ ạt cho công nghiệp vũ khí châu Âu hay không ? Liệu Berlin có sẽ bỏ qua được các chiếc F-35 của Mỹ để thay thế bằng Rafale của Pháp, hay Gripen của Thụy Điển?

Nếu như bà Marie Krpata nhìn nhận Đức có nhu cầu to lớn để cải thiện năng lực quân đội, thì khả năng Berlin từ bỏ đồng minh Washington hiện là điều khó thể, và không hợp lý. Trên làn sóng RFI Tiếng Việt, bà giải thích tiếp :

Marie Krpata : « Chúng ta biết rằng trong quá khứ, Pháp đã thúc đẩy mạnh mẽ việc tăng cường cơ sở công nghiệp quốc phòng châu Âu và ưu tiên vũ khí châu Âu, và trong quá khứ, Đức đã mua rất nhiều vũ khí của Mỹ, và quý đài đã đề cập đến F-35, máy bay chiến đấu của Mỹ, nhưng khi chiến tranh nổ ra ở Ukraina, Đức đã mua 35 tiêm kích F-35. Nhìn từ Pháp, điều đó đã gây ra một số thất vọng, vì Đức, Pháp và Tây Ban Nha đang nghiên cứu SCAF, Hệ thống Không quân Chiến đấu Tương lai mà một số khía cạnh  cũng tương đương với F-35.

Nhưng lập luận của Đức hoàn toàn hợp lý : Nước này đang mua những chiếc F-35 đã có sẵn, trong khi hệ thống chiến đấu trên không trong tương lai thì sớm nhất là đến năm 2040 mới có. Và rõ ràng, xét về khả năng răn đe hạt nhân, F-35 đặc biệt quan trọng. Chừng nào chưa có thỏa thuận về chia sẻ hạt nhân giữa Pháp và Đức, giống như các thỏa thuận chia sẻ hạt nhân giữa Đức và Hoa Kỳ, SCAF và Rafale sẽ không thực sự là những lựa chọn thay thế tương đương với F-35.

Vì vậy, Đức không thể tách khỏi Hoa Kỳ một cách dễ dàng như vậy, khả năng Đức rời xa Hoa Kỳ ở mức độ này là điều không mong muốn và không hợp lý. »

Ba sự phụ thuộc

Trong một bài ghi chú đăng trên mạng của Viện IFRI, nhà nghiên cứu Marie Krpata lưu ý rằng Đức phụ thuộc rất nhiều vào Mỹ trong ba lĩnh vực : An ninh – Quốc phòng, Năng lượng và Thương mại. Liệu một trong ba yếu tố này có thể cản trở Friedrich Merz xích lại gần hơn với các đối tác châu Âu hay không, nhất là với láng giềng Pháp. Về điểm này, bà Marie Krpata giải thích:

Marie Krpata : « Thực tế, phạm vi hành động của Đức đang bị thu hẹp vì nước này ngày càng phụ thuộc vào Mỹ về an ninh và quốc phòng kể từ khi chiến tranh ở Ukraina nổ ra, do Đức đã mua rất nhiều thiết bị quân sự của Mỹ. Mặt khác, về mặt năng lượng, kể từ khi tách khỏi Nga, Hoa Kỳ đã trở thành quốc gia thiết yếu trong việc cung cấp khí đốt tự nhiên hóa lỏng. Và sau đó, vào năm 2024, Hoa Kỳ đã trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Đức, soán ngôi Trung Quốc.

Vì vậy, đây là ba đòn bẩy mà Hoa Kỳ có thể sử dụng để tăng áp lực lên Đức và chắc chắn Hoa Kỳ sẽ cố gắng bán thêm vũ khí cho Đức, bán thêm khí đốt tự nhiên hóa lỏng. Họ cũng có thể cố gắng ép Đức đồng tình với chính sách của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc, cũng như là việc nới lỏng các quy định của châu Âu về bảo vệ khí hậu, về các vấn đề kỹ thuật số để tạo điều kiện thuận lợi cho các công ty Mỹ tiếp cận thị trường châu Âu. »

Cuối cùng, theo nữ chuyên gia về quan hệ Pháp – Đức, câu hỏi lớn đặt ra ở đây là: « Liệu trong bối cảnh này, nước Đức có bị cám dỗ hành động đơn độc và do đó cuối cùng sẽ để lợi ích của riêng nước Đức thắng thế, sẽ co cụm lại, hay nước sẽ thực sự chấp nhận một tầm nhìn chung của châu Âu về mọi thứ ? »

RFI Tiếng Việt xin cảm ơn nhà nghiên cứu Marie Krpata, chuyên gia về quan hệ Pháp – Đức, Viện Quan hệ Quốc tế Pháp.

Sau hai cuộc họp trước đây ở Paris và Luân Đôn, hôm nay tại điện Elysée, tổng thống Emmanuel Macron lại triệu tập các nước đồng minh và mời thêm một số quốc gia, như Thổ Nhĩ Kỳ, tham dự. Mục tiêu hội nghị lần này nhằm « đúc kết » những điều khoản bảo đảm an ninh và quyền lợi cho Ukraina, qua đó bảo đảm an ninh của toàn thể châu Âu.

Theo giới quan sát, một cách cụ thể, các bên sẽ bàn thảo về « những phương tiện để hỗ trợ Ukraina về mặt quân sự, những giải pháp để giám sát các bên nghiêm chỉnh thực thi thỏa thuận ngưng bắn nếu có đạt được ».

Hãng tin Pháp AFP đưa tin, kế hoạch này gồm 3 giai đoạn : Thứ nhất là củng cố sức mạnh cho quân đội Ukraina. Trong giai đoạn thứ nhì, cũng là khâu đang gây nhiều tranh cãi hơn cả, các nước trong liên minh tình nguyện sẽ cùng thành lập và triển khai một lực lượng quân sự sang Ukraina một khi thỏa thuận hòa bình giữa Nga và Ukraina có hiệu lực. Trong giai đoạn thứ ba, châu Âu cần được Mỹ hậu thuẫn trong việc đưa quân sang Ukraina. Nhưng AFP nhắc lại là đến nay, chính quyền Washington chưa lên tiếng về điểm này.

Trước khi đến dự hội nghị Paris hôm nay, tổng thống Ukraina Volodymyr Zelensky đã khẳng định Kiev cần biết « có những quốc gia nào sẵn sàng gửi quân sang Ukraina ». Hiện giờ, Anh và Pháp đang trên tuyến đầu. Vấn đề đặt ra là Nga không muốn có sự hiện diện của các lực lượng châu Âu ở ngay sát cạnh, trên lãnh thổ của Ukraina.

Tham dự hội nghị Paris lần này có tổng thống Ukraina Volodymyr Zelensky, thủ tướng Anh Keir Starmer, thủ tướng Đức Olaf Scholz, thủ tướng Ý Giorgia Meloni, phó tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ, lãnh đạo NATO và Liên Hiệp Châu Âu. Mỹ không được mời tham dự.

Pháp viện trợ thêm 2 tỷ euro cho Ukraina, cáo buộc Nga không muốn ngừng chiến

Trước cuộc họp tại Paris, tổng thống Pháp đã tiếp đồng nhiệm Ukraina tại điện Elysée chiều 27/03. Ông Emmanuel Macron thông báo viện trợ thêm 2 tỷ euro cho Ukraina, đồng thời cáo buộc Nga đã « thể hiện quyết tâm chiến tranh ».

Tổng thống Macron nhấn mạnh « bảo đảm an ninh đầu tiên » là phải củng cố cho quân đội Ukraina. Khoản viện trợ bao gồm « tên lửa chống tăng Milan », « các phương tiện phòng không như tên lửa Mica » trang bị cho chiến đấu cơ Mirage mà Pháp cung cấp cho Ukraina, « tên lửa phòng không địa đối không Mistral », « xe bọc thép VAB », « xe tăng AMX-10 RC », « các loại đạn dược, kể cả điều khiển từ xa, và drone ». Khoản viện trợ này bao gồm cả « việc sản xuất thiết bị tại Ukraina », « dựa vào những thỏa thuận đối tác với các doanh nghiệp quốc phòng Pháp ».

Về thỏa thuận ngừng bắn ở Hắc Hải do Mỹ làm trung gian, tổng thống Pháp cáo buộc Nga đơn phương thêm « nhiều điều kiện mới », « kéo dài thời gian » và cho thấy « quyết tâm tiếp tục chiến tranh ». Ông Macron kêu gọi Nga chấp nhận thỏa thuận ngừng bắn trong vòng 30 ngày mà « không đặt điều kiện tiên quyết », như Ukraina đã làm. Ngay cả ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio cũng phải thừa nhận là cần thời gian để đi đến một thỏa thuận hòa bình.

Theo AFP, tổng thống Zelensky đã cảm ơn sự hỗ trợ của Pháp, đồng thời cho biết « đã thảo luận về việc tăng số lượng chiến đấu cơ Mirage » mà Paris cung cấp cho Kiev. Tối 26/03, tổng thống Ukraina đã trả lời phỏng vấn với năm cơ quan truyền thông châu Âu do đài truyền hình quốc gia Pháp France 2 điều phối.

Ông Zelensky cho rằng châu Âu và Hoa Kỳ cần duy trì mặt trận chung để đối phó với Nga : « Ông Putin sợ tình đoàn kết của châu Âu và Hoa Kỳ. Vì thế ông ấy hành động để cản trở, chia rẽ và làm suy yếu tình đoàn kết đó. Tôi nghĩ rằng biện pháp này đã thành công, không hẳn là hoàn toàn, nhưng ông Putin đạt được nhiều kết quả. Tiếp theo, ông ấy tác động đến mối quan hệ trong nội bộ Liên Hiệp Châu Âu. Và chúng ta cũng thấy là ông ấy thành công phần nào thông qua lập trường chính thức của Hungary, của các nhà lãnh đạo nước này, tôi không nói đến lập trường của người dân Hungary. Tôi nghĩ đến việc Hungary đôi khi ngăn chặn các biện pháp trừng phạt Nga, chống lại áp lực đối với Nga và tìm cách đưa các nhà tài phiệt Nga khỏi danh sách trừng phạt. Đó là những chuyện đang diễn ra hiện nay. »

Chiến sự vẫn ác liệt tại mặt trận Kursk

Về tình hình chiến sự, giao tranh vẫn diễn ra ác liệt tại mặt trận Kursk, gần biên giới Nga-Ukraina. Trong những tuần gần đây, phía Nga đã đẩy lùi quân Ukraina và giành lại được gần như toàn bộ phần lãnh thổ mà Kiev đã chiếm được cách đây nhiều tháng.

Đặc phái viên Anissa El Jabri đã tới Soudja và các ngôi làng xung quanh để tường thuật về diễn biến tại chỗ :

« Phải xin nhiều giấy phép, trong đó có giấy phép đặc biệt, để đồng hành cùng các binh sĩ Chechnya thuộc nhóm Akhmat tới khu vực Soudja và 7 làng lân cận mà tôi đã đến cách đây vài ngày.

Hợp tác với các cơ quan chức năng địa phương, những người lính này, cùng với một giáo sĩ, đến để cung cấp thực phẩm cho dân thường vẫn còn bám trụ tại đó, đôi khi được sơ tán theo yêu cầu của gia đinh. Đó là những người dễ bị tổn thương nhất, đặc biệt là người già, đôi khi bị mắc kẹt trong cuộc tấn công bất ngờ này, và mất mọi liên lạc với bên ngoài.

Tại những ngôi làng này, cũng như trong khu vực Soudja, giờ chỉ còn một ít người dân với rất nhiều binh sĩ, do khu vực này vẫn cấm dân thường hiện diện. Mặc dù Nga đã chiếm lại hầu hết phần lãnh thổ bị mất, chiến sự vẫn diễn ra tại khu vực gần biên giới. Vẫn còn những mối đe dọa từ trên không, chủ yếu là từ các drone. Các phương tiện đều được trang bị hệ thống cảm biến, binh sĩ mang súng đặc biệt. Họ di chuyển trên những con đường và trong các ngôi làng bị tàn phá nặng nề, số tòa nhà nguyên vẹn còn rất ít và đôi khi phải có trí tưởng tượng phong phú để nhận thấy dưới những đống đổ nát và tôn sắt đã từng có những ngôi nhà với người dân sống trong đó. »

Về phần mình, quân đội Hàn Quốc hôm nay, 27/03, cho biết Bắc Triều Tiên đã gửi thêm 3.000 binh sĩ và cung cấp thêm cho Nga tên lửa, đạn dược để hỗ trợ nước này chống Ukraina. Quan hệ giữa Matxcơva và Bình Nhưỡng đã khăng khít hơn kể từ khi Kremlin xua quân xâm lược Ukraina vào năm 2022. Hàn Quốc đã cáo buộc nhà lãnh đạo Bắc Triều Tiên Kim Jong Un đưa hàng nghìn binh sĩ và container vũ khí sang hỗ trợ Matxcơva.