Sự
thất bại trong cuộc chiến tranh thuốc phiện vẫn mãi là vết đen không
thể xóa nhòa trong lịch sử Trung Quốc. Sự cải tiến nhỏ trong thứ vũ khí
dưới đây chính là nguyên nhân.
Trong cuộc chiến tranh
thuốc phiện nổ ra giữa triều đình nhà Thanh và người Anh, điều đáng nói
nằm ở chỗ, ngay cả khi không chênh lệch quá nhiều về mặt vũ khí, quân
Thanh vẫn phải nhận kết cục thua đau trước quân địch, dù số lượng binh
sĩ của họ không nhiều.
Trong cuộc
chiến này, cả hai phe Anh – Trung đều sở hữu những loại vũ khí có sức
sát thương không quá chênh lệch. Vậy, nguyên nhân nào dẫn đến sự thất
bại của quan quân Thanh triều?
Tụt hậu trong cuộc chạy đua "vũ khí nóng"
Vào
thời đại lúc bấy giờ, quân Anh chỉ trang bị loại vũ khí tiêu chuẩn hạng
nhẹ - súng đá lửa có lưỡi lê. So với những "sát thủ chiến trường" như
thuốc nổ, kíp nổ, đạn hình nón, súng cơ bóp cò… có thể thấy rõ loại súng
đá lửa trên không phải là thứ vũ khí tiên tiến nhất.
Trong
khi đó, quân đội nhà Thanh vẫn cương quyết duy trì truyền thống gươm
đao. Bởi vậy, trong đại quân của triều đình chỉ có phân nửa người được
sử dụng súng ống, đa phần là súng điểu thương.
Loại
súng bắn chim được quân Thanh sử dụng có kết cấu tương tự như súng
không nòng xoắn của Anh quốc. Tuy nhiên, súng của triều đình có tốc độ
xạ kích kém hơn (mỗi phút bắn ra 2 phát đạn), độ chính xác cũng thấp hơn
so với súng đá lửa nòng trơn của quân địch.
Nguyên
nhân của sự tụt hậu này chủ yếu bắt nguồn từ phương thức chế tạo. Triều
đình nhà Thanh sản xuất súng bằng phương pháp thủ công, công nghệ thô
sơ, lạc hậu, kết cấu bên trong cũng rất lỏng lẻo.
Chúng ta có thể làm một phép tính đơn giản để đánh giá ưu – nhược điểm về súng của hai phe Trung – Anh.
Theo
lý thuyết, súng đá lửa của quân Anh mỗi phút có thể bắn ra 3 phát đạn,
tỷ lệ trúng mục tiêu là 90%. Trong khi đó, súng của Thanh quân chỉ bắn
được 2 phát đạn một phút, tỷ lệ trúng địch chỉ đạt 70%.
Như
vậy, giả sử trên chiến trường, mỗi bên có 10 quân sĩ, khoảng cách đến
mục tiêu là như nhau, thì trong vòng 1 phút, quân Anh bắn được 30 phát
súng, trúng 27 mục tiêu; còn quân Thanh bắn được 20 phát đạn và chỉ
trúng 14 mục tiêu.
Từ phép tính đơn
giản ấy, ta có thể thấy súng đá lửa nòng trơn của quân Anh có hiệu năng
cao gấp 2 lần so với súng điểu thương của quân Thanh. Tuy nhiên, với sự
chênh lệch về hiệu năng, Thanh triều hoàn toàn có thể dựa vào số lượng
áp đảo để bù đắp thiếu hụt này.
Phát minh ra thuốc súng, nhưng lại "chào thua" hỏa dược của quân Anh
Tương
tự như súng ống, pháo của hai phe Trung – Anh càng có sự chênh lệch lớn
hơn nữa. Xét về đạn dược, nhược điểm của đạn pháo Trung Hoa chủ yếu nằm
ở 2 điểm: lực xuyên suốt không đủ và độ chính xác không cao.
Lực
xuyên suốt yếu là do hỏa dược của Trung Quốc không tốt. Độ trúng mục
tiêu thấp bắt nguồn từ tính cơ động kém của hỏa pháo mà thành.
Cùng
sở hữu đường kính và kích cỡ tương đương, nhưng hỏa pháo của Thanh
triều rất nặng, kéo theo đó là tính cơ động thấp. Việc nhắm trúng mục
tiêu của những hỏa pháo cồng kềnh này lại càng trở nên khó khăn trước
đội hình và vũ khí linh hoạt của quân Anh.
Mặc dù vậy, không thể phủ nhận rằng hỏa pháo và đạí bác của Thanh triều khiến quân Anh không khỏi khiếp sợ.
Cuộc đấu "không khoan nhượng" giữa súng và cung, nỏ
trong
cuộc chiến với quân Anh, đội quân Thanh triều chỉ có phân nửa binh sĩ
sử dụng súng đạn. Nguyên nhân là bởi họ không muốn từ bỏ thế mạnh về
cung nỏ của mình.
Quân đội Trung Hoa
từ xa xưa đã có truyền thống tác chiến bằng cung nỏ. Trên chiến trường,
họ là những tay thiện xạ sở hữu sức công phá không thua gì so với súng
đạn Tây phương.
Cung, nỏ thời cổ đại có tầm bắn lên tới 300m, thậm chí có thể đạt tới 500m nếu người bắn có lực tay lớn.
Từ
thời Ung Chính Hoàng đế, đội quân của Thanh triều đã nổi danh là đội
cung tiễn mạnh nhất trong lịch sử các triều đại Trung Hoa. Do đó, không
có cớ gì mà họ không phát huy thế mạnh của mình trong cuộc chiến với
ngoại bang.
Đó là chưa kể tới việc, tỷ
lệ chuẩn xác của việc bắn cung, nỏ rất cao, thậm chí còn có thể nhắm
vào những mục tiêu nhỏ ở khoảng cách gần 200m.
Về
tốc độ, cung, nỏ hoàn toàn "ăn đứt" súng ống của Tây phương với số
lượng từ 3 đến 4 phát bắn mỗi phút, hơn nữa thao tác lại vô cùng đơn
giản, khó xảy ra rủi ro, nhầm lẫn.
Nhược
điểm duy nhất của thứ vũ khí này là người kéo cung phải dùng nhiều lực
tay, dễ mất sức, khiến tốc độ, cự ly bắn và độ chính xác bị suy giảm.
Tương tự như vậy, súng đá lửa trơn nòng sau khi bắn nhiều lần cũng sẽ phát nhiệt, làm giản bớt uy lực của đạn dược.
Xét
về khả năng xuyên thấu, mũi tên mạnh hơn nhiều so với đạn súng. Một tay
cung giỏi có thể bắn ra mũi tên xuyên thủng 2 tầng áo giáp của quân
địch. Đây là điều mà súng ống lúc bấy giờ chưa thể đạt tới.
Tuy nhiên, sức phá hoại của mũi tên không thể bằng đạn, vết thương do tên bắn nếu không chí mạng thì rất dễ xử lý.
Chưa
dừng lại ở đó, đầu mũi tên còn có rất nhiều ưu điểm như: có thể tẩm độc
dược, gắn thêm thuốc nổ, mồi lửa. Lúc bấy giờ, nói cung nỏ vượt mặt
súng đạn cũng không ngoa. Thậm chí, trong quân đội Anh quốc, có người
còn đề xuất việc sử dụng cung, nỏ thay vì dùng súng.
Cải tiến một bước, Anh quốc "vượt mặt" Trung Hoa
Từ
những điểm trên, ta có thể dễ dàng nhận thấy: súng ống, đạn dược, hỏa
pháo của Trung Hoa chỉ thua kém không nhiều so với Anh quốc, thậm chí
cung tiễn của họ còn lợi hại hơn.
Vậy, đâu là nguyên nhân khiến Thanh triều rước lấy "mối nhục ngàn thu" trong cuộc chiến tranh thuốc phiện?
Nguyên nhân lại xuất phát từ một cải tiến không quá nổi bật của quân Anh – lưỡi lê.
Súng trơn nòng đá lửa của họ có tầm bắn gần, vũ khí bắn tốc thấp, chỉ
có thể phát huy ưu điểm khi tấn công mục tiêu ở cự ly không quá gần.
Trước
khi có lưỡi lê, những binh sĩ dùng súng thường phải được quân lính cầm
gươm, giáo bảo vệ. Sau khi được cải tiến, mỗi binh lính Anh quốc sở hữu
trong tay hai loại vũ khí, vừa có thể tấn công tầm xa, vừa tiện lợi
trong việc đánh giáp lá cà.
Bởi vậy, đội hình quân Anh có tính linh hoạt rất cao, có khả năng đột phá vòng vây, cũng dễ dàng để công kích quân địch.
Trong
lúc tác chiến, quân Anh thường xếp thành các hàng ngang. Trong đội ngũ,
mỗi binh lính đều tự nhồi đạn, đứng bắn hoặc ngồi bắn liên tiếp. Khả
năng chắn, phòng ngự và tấn công của đội hình này vì thế đều tương đối
hiệu quả.
Trong khi đó, quân Thanh khi
tác chiến lại thường xếp thành nhiều đội hình khác nhau, chủ yếu xếp
thành 3 lớp: vũ khí nặng như hỏa pháo, đại bác sẽ ở lớp trên cùng; lớp
giữa là binh lính cầm súng; lớp sau cùng là quân lính cầm gươm, giáo.
Khi
gặp địch ở cự ly xa, quân Thanh sẽ nã đạn bằng hỏa pháo, đại bác; nếu
quân thù tiến gần hơn thì dùng súng; cuối cùng mới dùng gươm, giáo để
đánh giáp lá cà.
Không chỉ gặp khó
khăn trong việc phối hợp giữa vũ khí lạnh và hỏa lực, khả năng cơ động
của quân Thanh cũng rất thấp. Bởi vậy, những đội hình kiểu trên đã trở
thành điểm yếu của quân triều đình trước những kẻ thù trang bị đầy đủ và
linh hoạt như quân Anh.
Không phát huy được thế mạnh, Thanh triều nhận kết cục thua đau
Vào thời điểm chiến tranh nha phiến xảy ra, binh lực của Thanh triều tổng cộng lên tới 80 vạn người. Lúc đầu, số quân lính tham gia chiến tranh thuốc phiện là 10 vạn binh. Trong khi đó, quân Anh chỉ đưa ra khoảng 7000 lục quân và hải quân, nhiều nhất cũng chỉ tới 2 vạn.
Trên
thực tế, Thanh triều hoàn toàn không thể tận dụng ưu điểm về số lượng
để bù đắp cho sự thua kém về kỹ thuật và trang bị của mình.
Đội
quân của Anh quốc được trang bị những chiến thuyền có pháo giúp họ làm
chủ mặt biển, cũng nắm trong tay quyền tấn công chủ động.
Để phòng ngừa khả năng đổ bộ xâm
lược của quân Anh, chính quyền Thanh triều đều bố trí phòng vệ ở mười
mấy cửa biển. Tại những vị trí trọng yếu, triều đình hạ lệnh cho 4000
tới 1 vạn binh sĩ đóng quân.
Lực lượng
bị phân tán, lại thêm giao thông và liên lạc khó khăn đã khiến quân đội
Thanh triều khó có thể tập trung binh lực. Tại nhiều địa phương, quân
đội của triều đình có lúc còn thấp hơn quân sĩ của Anh quốc, thường
xuyên rơi vào thế bị vây hãm.
Ngày 10/
10/1841, quân Anh công phá Ninh Ba. Hoàng đế Đạo Quang điều 2000 tinh
binh từ Từ Xuyên Kiến Xương và Tùng Phan tới Chiết Giang chi viện.
Quãng
đường hành quân hàng ngàn cây số đã khiến đội quân tinh nhuệ này rã
rời. Trong khi đó, quân Anh ở Ninh Ba đã nghỉ ngơi lại sức. Bởi vậy,
quân của Thanh triều chẳng khác gì lấy yếu chống mạnh, thua cuộc cũng là
điều tất yếu.
Nguyễn Đắc Song Phương chuyển
Nguyễn Đắc Song Phương chuyển
