Kinh Khổ
"Phương ngữ miền Nam Việt Nam đang bị xâm thực" - Trần Văn Giang (ghi lại)
xxx
Vài hình ảnh các bảng chỉ đường ở Việt Nam
Vài hình ảnh các bảng chỉ đường ở Việt Nam*
Lời giới thiệu
Dưới đây là một bài viết trên trang mạng BBC News Tiếng Việt ngày 04/3/2024.
TVG
*
Từ cuộc tranh luận liên quan đến cách gọi “Ga tàu thủy Bạch Đằng,” nhiều câu hỏi đã được đặt ra xung quanh một vấn đề lớn hơn: Sự áp đặt ngôn ngữ của VC làm mờ dần đặc trưng phương ngữ miền Nam.
Dù rằng “Ga tàu thủy”
không hẳn là một từ miền Bắc, nhưng vấn đề phương ngữ vẫn trở thành một
chủ đề tranh luận sôi nổi. Trong đó, không ít ý kiến cho rằng phương
ngữ Hà Nội, phương ngữ miền Bắc, với lợi thế của truyền thông, của bộ
máy nhà nước, đang “phủ sóng” ngày một rộng tại miền Nam, lấn át cách dùng từ truyền thống của người miền Nam.
Biểu hiện rõ nhất của việc này là các bảng chỉ đường, các cách viết trên báo chí, sách giáo khoa.
Một người dùng Facebook có tên Han Phan bình luận trên trang cá nhân như sau:
“Xúm
nhau chửi vụ ‘Ga tàu thủy Bạch Đằng’, tôi nghĩ các bạn cũng nên thử suy
xét sâu xa hơn một chút, tại sao họ muốn làm điều đó? Như cách họ thay
biển báo giao thông khắp miền Nam từ ‘bùng binh’, ‘vòng xoay’ thành
‘vòng xuyến,’ ‘giao lộ’, ‘ngã 4 - ngã 5’ thành ‘nút giao’ kiểu ngoài
Bắc. Mặc nhiên chọn tiếng Bắc thành ‘quốc ngữ,’ mỗi ngày đều tìm cách
triệt phá sự đa dạng của phương ngữ vùng khác, nhất là ngôn ngữ cũ của
Miền Nam trên mọi phương diện đọc, viết, đặc biệt là sách giáo khoa.”
Và người này đặt ra câu hỏi: “Trong
khi nhiều tổ chức quốc tế người ta còn tìm cách cứu lấy ‘tử ngữ,’ giữ
gìn sự đa dạng ngôn ngữ của các quốc gia nhỏ, sắc tộc thiểu số,... để
giữ gìn đa dạng văn hóa, bản sắc, giữ gìn một thế giới phong phú... Thì
tại sao giáo dục của ta, bộ máy tuyên truyền của đảng lại làm khác đi?”
Ví dụ nhiều đến mức “không kể nổi đâu.”
Nhà báo Cù Mai Công,
nguyên thư ký tòa soạn báo Tuổi Trẻ, một cây bút viết sách về Sài Gòn
xưa, nói với BBC News Tiếng Việt rằng nếu kể về những ví dụ ngôn ngữ
miền Bắc tràn vào miền Nam thì “nhiều lắm, kể không nổi đâu và cũng không cần kể vì ai cũng thấy, cũng nghe ra rả hằng ngày.”
Ông nêu những ví dụ như: ‘sử dụng’ (dùng, xài), ‘rẽ’'(quẹo), ‘ô tô’ (xe hơi), ‘phố’ trên các bảng hiệu, bảng tên hiện nay cho đến chống dịch “Covid” chính thức của Việt Nam như “đi từng ngõ, gõ từng nhà.”
Nhà báo Cù Mai Công đánh giá:
“Ngôn ngữ văn bản hiện nay thì khỏi nói rồi, tràn ngập gốc Hán Việt như ‘nỗ lực,’ ‘đối tượng,’ ‘phương tiện…’ rất khó đọc.”
“Vậy
nên mới đẻ ra chuyện gọi ‘phương tiện’ thay ‘xe cộ,’ ‘đối tượng’ (vốn
chỉ một tập thể) thành ‘đối tượng Nguyễn Văn A,’ ‘điều khiển phương tiện
giao thông’ thay cho ‘cầm lái,’ ‘cá thể’ (rùa chẳng hạn) thay cho ‘con
rùa’…”
“Có
thể thấy ‘đối tượng, ‘phương tiện’… là những từ vựng hiện được sử dụng
rất thường xuyên trong các bản tin an toàn giao thông, an ninh trật tự
trên nhiều báo đài ở Việt Nam hiện nay. Đó không phải là văn phong,
cách viết báo chí.”
Chia sẻ những hình ảnh các bảng chỉ đường dùng các cách gọi “nút giao,” “vòng xuyến” lạ lẫm với người Sài Gòn, nhà nghiên cứu nói rằng từ “bùng binh” là chính xác nhất và đã được dùng từ trước 1975.
Sau đó, những năm gần đây đã xuất hiện tranh cãi ở Việt Nam liên quan đến “nút giao,” “vòng xoay,” “vòng xuyến” để thay cho từ “bùng binh.” Ông cho rằng “nút giao” là từ tạm chấp nhận được trong số những từ được đề xuất. Tuy nhiên, từ “nút giao vòng xoay công trường’ theo ông là không hợp lý vì bản thân “công trường” đã mang nội hàm là một tiểu đảo, xe cộ di chuyển xung quanh, thêm từ “nút giao” là thừa.
Về “tàu bay” theo ông Nguyễn Thanh Lợi, đây là phương ngữ Bắc Bộ, ở miền Nam, người dân quen gọi là “máy bay” hay “phi cơ” hơn.
Nguyên nhân một phần từ giáo dục?
Từ ngữ được xài thống nhất gồm nhiều từ gốc Bắc, như “bố” thay cho “ba” như trong bài tập đọc “Người thầy đầu tiên của bố tôi.” Vì gia đình là gốc Bắc nên vị phụ huynh này cũng không có ý kiến gì thêm.
Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 quy định:
“Ngôn
ngữ quốc gia là tiếng Việt. Các dân tộc có quyền dùng tiếng nói, chữ
viết, giữ gìn bản sắc dân tộc, phát huy phong tục, tập quán, truyền
thống và văn hóa tốt đẹp của mình.”
Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2015 quy định:
“Ngôn ngữ trong văn bản quy phạm pháp luật là tiếng Việt.”
Luật Giáo dục 2019 quy định:
“Tiếng Việt là ngôn ngữ chính thức dùng trong cơ sở giáo dục.”
Từ TP HCM, nhà nghiên cứu văn hóa Nguyễn Thanh Lợi, tác giả của một số sách về văn hóa Nam Bộ như “Sài Gòn đất và người,” “Ghe bầu Nam Trung Bộ và ghe xuồng Nam Bộ”... cho rằng phương tiện truyền thông, giáo dục “đã gia tăng áp lực lên việc sử dụng ngôn ngữ toàn dân ở miền Bắc lên thói quen sử dụng ngôn ngữ ở miền Nam.”
“Các nhà soạn sách giáo khoa thường dùng ngôn ngữ miền Bắc để gọi tên các sự vật, hiện tượng ở miền Nam như: mãng cầu (na), đậu phộng (lạc), đậu (đỗ), heo (lợn), kiếng (gương), chén (bát), ly (cốc), muỗng (thìa), dĩa (đĩa), tập (vở), giỏ (làn)… Trẻ học cấp một làm sao phân biệt được ‘cọng giá’ những hình ảnh các bảng chỉ đường với ‘giá đỗ’… hay rất xa lạ với ‘đỗ xanh’ (đậu xanh)… Rồi sách giáo khoa thì viết là ‘vâng’ nhưng về đến nhà lại dùng từ ‘dạ.’ “
“Nếu
không chú trọng giáo dục ngôn ngữ địa phương, thì viễn cảnh đến ngày
nào đó, học sinh không thể đọc hiểu các tác phẩm của những nhà văn giàu
chất Nam Bộ như Hồ Biểu Chánh, Sơn Nam, Nguyễn Ngọc Tư… là không xa.
Chúng sẽ trở nên ‘xa lạ,’ ngay chính trên quê hương bản quán, trong
không gian văn hóa của mình vì đã bị đánh mất ngôn ngữ bản địa,” như nhà nghiên cứu văn hóa Nguyễn Thanh Lợi nói với BBC News Tiếng Việt.
Có quy định “ngầm” trong báo chí?
Nhà
báo Cù Mai Công cho BBC biết trong 40 năm làm báo ở Việt Nam thì không
ai bị xử lý khi viết tin bài xài giọng Nam, quy định cũng không có. Là
người gốc Bắc, nhà báo Cù Mai Công cho biết trong gần 40 năm làm báo
chính thức, ông chưa đọc được một văn bản, quy định nào yêu cầu phải
dùng từ này hay từ kia.
“Khi
còn làm báo, nhiều lần tôi cũng nói điều này với anh em Tuổi Trẻ rằng:
‘có ai xài giọng, phương ngữ miền Nam mà bị kỷ luật hay nhắc nhở đâu.’ ”
“Xin
nói rõ: hồi làm tòa soạn báo Tuổi Trẻ, khi biên tập một số tin bài sự
kiện ở miền Nam, tôi thay ‘vào’ thành ‘vô,’ ‘ô tô’ thành ‘xe hơi.’
‘điều khiển phương tiện giao thông’ thành ‘cầm lái’…, chưa bao giờ bị
ai nói gì. Nhiều anh em còn ủng hộ. Nên nói áp đặt có lẽ không đúng. Chủ
yếu là bắt chước, ảnh hưởng nhau, dần dà thành văn phong, thói quen.”
“Đây
mới là nguyên nhân tiềm ẩn, tế nhị và nhạy cảm: cứ copy - paste văn
bản, nghị quyết, quy định… cho an toàn, không cần quan tâm người đọc có
hiểu không? Thậm chí tôi nghĩ có khi cả người viết lại văn bản đó có
khi cũng không hiểu?”
Nhà
báo Cù Mai Công cho biết không ai bị xử lý khi viết tin bài dùng giọng
Nam, quy định cũng không có. Hiện Đài Truyền hình Việt Nam (VTV) là đài
truyền hình quốc gia duy nhất ở Việt Nam, với chủ yếu là biên tập viên,
phát thanh viên là người miền Bắc, cũng có người miền Nam nhưng số
lượng không nhiều. Các đài địa phương cũng tiếp sóng các chương trình
của VTV. Vấn đề này cũng đã được dư luận tranh luận mạnh mẽ vài năm
trước đây liên quan đến việc cần có bản sắc, cụ thể là giọng nói miền
Nam trên sóng truyền hình quốc gia.
Báo Sài Gòn Giải phóng cũng từng gây phản ứng với việc thay vì dùng “ruột/vỏ xe” thì viết là “xăm/lốp xe’” hay “ngàn năm” thì viết là “nghìn năm”...
Nhà báo Cù Mai Công nhận định với BBC News Tiếng Việt như sau:
“Tại
sao giọng Bắc hiện nay vẫn từng bước trở thành giọng chính trên báo
chí, truyền thông lẫn mạng xã hội - kể cả nhiều tác giả vốn là Nam rặt,
ăn nói bình thường vẫn là giọng Nam, giọng Sài Gòn, nhưng khi viết lại
toàn xổ giọng Bắc?”
“Còn
cái gọi là ‘ngôn ngữ miền Bắc’ hiện nay không hẳn là ngôn ngữ miền Bắc
đâu. Nhiều người biết đó là ‘ngôn ngữ văn bản’ mà nhiều tin bài truyền
thông đang copy - paste [sao chép] thành tin bài của mình.”
“Giọng,
ngôn ngữ Bắc trước đây, như đọc một bản tin, một bài báo của báo chí
miền Bắc cách đây 20, 30, 40 năm vẫn đơn giản, dễ hiểu vì dùng nhiều
tiếng Việt. Trước 1954 thì báo chí, văn chương miền Bắc cũng viết mộc
mạc nhưng rất thu hút.”
Đã từng có "nhập gia tùy tục" từ Bắc vô Nam rất tử tế?
Năm
1954 là năm Hiệp Định Genève được ký kết, chia lãnh thổ Việt Nam thành
hai miền Nam, Bắc, mở đầu cho cuộc di cư của khoảng một triệu người từ
Bắc vô Nam.
Trước
1975 và trước 1954, ngôn ngữ, giọng Bắc cũng đã xuất hiện ở miền Nam,
nhất là khi trên dưới một triệu đồng bào Bắc di cư 1954 tràn vào miền
Nam, vào Sài Gòn - Gia Định - Chợ Lớn.
Nhà
báo Cù Mai Công cho biết đã có sự nhập gia tùy tục rất tử tế từ năm
1954 của người miền Bắc khi họ di cư sang miền Nam. Nhiều văn nghệ sĩ
gốc Bắc di cư hồi 1954 đã mang giọng điệu đó vào Nam, vào Sài Gòn… đã
được người miền Nam, người Sài Gòn tiếp nhận rất ngọt.
“Nhiều
danh ca như Thái Thanh, Khánh Ly.. đã hát giọng Hà Nội 100%, với âm 'r'
thành 'gi,' 'tr' thành 'ch,' 'ưu' thành 'iu,' 'ươu' thành 'iêu'… Có
danh ca gốc Huế như Hà Thanh cũng hát giọng Hà Nội. Đọc truyện viết
trước 1975 của nhà văn gốc Bến Tre là Từ Kế Tường đã thấy thấp thoáng
giọng, từ, ngôn ngữ Bắc. Nhạc có 'phố đêm, đèn mờ giăng giăng…' (Phố
đêm), 'Thằng bé âm thầm đi vào ngõ nhỏ'…”
“Đó
là chưa nói đến thái độ đàng hoàng, tử tế của việc ‘nhập gia tùy tục’…
Nhà thơ Tố Hữu xưa khi nói về Sài Gòn trong bài ‘Ta đi tới’ cũng viết:
‘Ai vô thành phố Hồ Chí Minh...’ chứ không dùng ‘vào.’ Nhạc sĩ Trịnh
Công Sơn cũng viết: 'Từ Bắc vô Nam nối liền nắm tay’ (Nối vòng tay lớn) …”
Tuy nhiên, theo cây bút Cù Mai Công thì nếu so với ngày xưa, ngôn ngữ miền Bắc “không tràn ngập, áp đảo các giọng khác như gần đây và càng lúc càng phổ biến” như hiện nay.
Nên có luật Tiếng Việt?
Tiếng Việt là một ngôn ngữ có ba phương ngữ chính gồm phương ngữ Bắc Bộ, phương ngữ Bắc Trung Bộ và phương ngữ Nam Bộ.
Qua vụ “Ga tàu thủy Bạch Đằng” chuyển ngược lại thành “Bến tàu Bạch Đằng” thì có một luồng dư luận cho rằng cần có tính thống nhất trong đa dạng, thay vào việc “âm thầm” lấy phương ngữ Bắc Bộ làm chuẩn cho quốc gia.
Trăn
trở về vấn đề này, nhà nghiên cứu Nguyễn Thanh Lợi nhận định phương ngữ
(từ địa phương) tồn tại trong lời ăn, tiếng nói của quần chúng, là vốn
ngôn ngữ văn hóa để biểu thị các sự vật, hiện tượng, con người ở địa
phương, thể hiện bản sắc của vùng miền, đóng góp vào kho tàng ngôn ngữ
chung của dân tộc.
“Giao
thoa ngôn ngữ giữa các vùng miền là quy luật mang tính tất yếu, tạo ra
sự phong phú, đa dạng hơn vốn từ ngữ cũng như việc sử dụng các lớp từ
đó. Nhưng sự áp đảo của từ toàn dân đối với phương ngữ miền Nam là một
thực trạng nhức nhối đang diễn ra theo chiều hướng mất kiểm soát, bất
lợi bởi sự tùy tiện.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Thanh Lợi nói:
“Việc
sử dụng ngôn ngữ mang tính chất tự giác, không thể có sự can thiệp ‘thô
bạo’ nhân danh ‘sự thống nhất’ mà đánh mất đi ‘tính đa dạng’ của nó.
Bảo tồn ngôn ngữ chính là bảo tồn văn hóa, vì đó là hồn cốt của dân tộc.
‘Tiếng ta còn, nước ta còn’ (Phạm Quỳnh). Giữ gìn sự trong sáng của
tiếng Việt là đây.”
Ông
cũng đồng thời đề cập đến khả năng nhà nước Việt Nam cần có một chính
sách về ngôn ngữ nhất quán, như Luật Tiếng Việt, trong đó quy định một
cách rõ ràng về việc sử dụng ngôn ngữ của các vùng miền, mối quan hệ
giữa từ toàn dân và phương ngữ và phải được thực hiện một cách triệt để
trên mọi bình diện, nhất là vai trò của giáo dục và truyền thông.
Đặc
biệt theo ông, giới văn nghệ sĩ có vai trò quan trọng trong việc phổ
biến kiến thức về phương ngữ thông qua các tác phẩm của mình. Theo nhà
báo Cù Mai Công thì:
“Thống
nhất, chuẩn hóa tiếng Việt không có nghĩa là phủ nhận, làm thui chột
bất kỳ giọng nói, từ vựng Việt nào. Tự điển xưa khi giải nghĩa một từ
chính, thường mở ngoặc ghi chú từ địa phương tương đương là vậy."
“Đây
là một vấn đề rất lớn, nên có nhiều hội thảo cấp quốc gia có sự góp sức
chung tay của các bậc trí giả, thưc giả, túc nho, nhà ngôn ngữ… trong
và ngoài nước.”
Cây bút Cù Mai Công, người cũng đang ấp ủ một tác phẩm mới về ngôn ngữ Nam Bộ, nói:
“Việt
Nam vốn có nền văn hóa và ngôn ngữ đa dạng, đây là điều đáng quý, tạo
nên sự đa dạng, phong phú của các vùng miền và tận dụng, làm giàu cho
vốn từ vựng của ngôn ngữ Việt nói chung. Giọng nói, ngôn ngữ nơi nào ở
Việt Nam cũng có nét đẹp riêng của mình, không thua kém nhau.”
“Bất kỳ một giọng nói, ngôn ngữ, từ vựng… của nơi nào bị lãng quên đều là điều rất đáng buồn, thậm chí đau lòng.”
Theo BBC NEWS Tiếng Việt
Ngày 04/3/2024
Trần Văn Giang (ghi lại)
Bàn ra tán vào (0)
Các tin đã đăng
"Phương ngữ miền Nam Việt Nam đang bị xâm thực" - Trần Văn Giang (ghi lại)
xxx
Vài hình ảnh các bảng chỉ đường ở Việt Nam*
Lời giới thiệu
Dưới đây là một bài viết trên trang mạng BBC News Tiếng Việt ngày 04/3/2024.
TVG
*
Từ cuộc tranh luận liên quan đến cách gọi “Ga tàu thủy Bạch Đằng,” nhiều câu hỏi đã được đặt ra xung quanh một vấn đề lớn hơn: Sự áp đặt ngôn ngữ của VC làm mờ dần đặc trưng phương ngữ miền Nam.
Dù rằng “Ga tàu thủy”
không hẳn là một từ miền Bắc, nhưng vấn đề phương ngữ vẫn trở thành một
chủ đề tranh luận sôi nổi. Trong đó, không ít ý kiến cho rằng phương
ngữ Hà Nội, phương ngữ miền Bắc, với lợi thế của truyền thông, của bộ
máy nhà nước, đang “phủ sóng” ngày một rộng tại miền Nam, lấn át cách dùng từ truyền thống của người miền Nam.
Biểu hiện rõ nhất của việc này là các bảng chỉ đường, các cách viết trên báo chí, sách giáo khoa.
Một người dùng Facebook có tên Han Phan bình luận trên trang cá nhân như sau:
“Xúm
nhau chửi vụ ‘Ga tàu thủy Bạch Đằng’, tôi nghĩ các bạn cũng nên thử suy
xét sâu xa hơn một chút, tại sao họ muốn làm điều đó? Như cách họ thay
biển báo giao thông khắp miền Nam từ ‘bùng binh’, ‘vòng xoay’ thành
‘vòng xuyến,’ ‘giao lộ’, ‘ngã 4 - ngã 5’ thành ‘nút giao’ kiểu ngoài
Bắc. Mặc nhiên chọn tiếng Bắc thành ‘quốc ngữ,’ mỗi ngày đều tìm cách
triệt phá sự đa dạng của phương ngữ vùng khác, nhất là ngôn ngữ cũ của
Miền Nam trên mọi phương diện đọc, viết, đặc biệt là sách giáo khoa.”
Và người này đặt ra câu hỏi: “Trong
khi nhiều tổ chức quốc tế người ta còn tìm cách cứu lấy ‘tử ngữ,’ giữ
gìn sự đa dạng ngôn ngữ của các quốc gia nhỏ, sắc tộc thiểu số,... để
giữ gìn đa dạng văn hóa, bản sắc, giữ gìn một thế giới phong phú... Thì
tại sao giáo dục của ta, bộ máy tuyên truyền của đảng lại làm khác đi?”
Ví dụ nhiều đến mức “không kể nổi đâu.”
Nhà báo Cù Mai Công,
nguyên thư ký tòa soạn báo Tuổi Trẻ, một cây bút viết sách về Sài Gòn
xưa, nói với BBC News Tiếng Việt rằng nếu kể về những ví dụ ngôn ngữ
miền Bắc tràn vào miền Nam thì “nhiều lắm, kể không nổi đâu và cũng không cần kể vì ai cũng thấy, cũng nghe ra rả hằng ngày.”
Ông nêu những ví dụ như: ‘sử dụng’ (dùng, xài), ‘rẽ’'(quẹo), ‘ô tô’ (xe hơi), ‘phố’ trên các bảng hiệu, bảng tên hiện nay cho đến chống dịch “Covid” chính thức của Việt Nam như “đi từng ngõ, gõ từng nhà.”
Nhà báo Cù Mai Công đánh giá:
“Ngôn ngữ văn bản hiện nay thì khỏi nói rồi, tràn ngập gốc Hán Việt như ‘nỗ lực,’ ‘đối tượng,’ ‘phương tiện…’ rất khó đọc.”
“Vậy
nên mới đẻ ra chuyện gọi ‘phương tiện’ thay ‘xe cộ,’ ‘đối tượng’ (vốn
chỉ một tập thể) thành ‘đối tượng Nguyễn Văn A,’ ‘điều khiển phương tiện
giao thông’ thay cho ‘cầm lái,’ ‘cá thể’ (rùa chẳng hạn) thay cho ‘con
rùa’…”
“Có
thể thấy ‘đối tượng, ‘phương tiện’… là những từ vựng hiện được sử dụng
rất thường xuyên trong các bản tin an toàn giao thông, an ninh trật tự
trên nhiều báo đài ở Việt Nam hiện nay. Đó không phải là văn phong,
cách viết báo chí.”
Chia sẻ những hình ảnh các bảng chỉ đường dùng các cách gọi “nút giao,” “vòng xuyến” lạ lẫm với người Sài Gòn, nhà nghiên cứu nói rằng từ “bùng binh” là chính xác nhất và đã được dùng từ trước 1975.
Sau đó, những năm gần đây đã xuất hiện tranh cãi ở Việt Nam liên quan đến “nút giao,” “vòng xoay,” “vòng xuyến” để thay cho từ “bùng binh.” Ông cho rằng “nút giao” là từ tạm chấp nhận được trong số những từ được đề xuất. Tuy nhiên, từ “nút giao vòng xoay công trường’ theo ông là không hợp lý vì bản thân “công trường” đã mang nội hàm là một tiểu đảo, xe cộ di chuyển xung quanh, thêm từ “nút giao” là thừa.
Về “tàu bay” theo ông Nguyễn Thanh Lợi, đây là phương ngữ Bắc Bộ, ở miền Nam, người dân quen gọi là “máy bay” hay “phi cơ” hơn.
Nguyên nhân một phần từ giáo dục?
Từ ngữ được xài thống nhất gồm nhiều từ gốc Bắc, như “bố” thay cho “ba” như trong bài tập đọc “Người thầy đầu tiên của bố tôi.” Vì gia đình là gốc Bắc nên vị phụ huynh này cũng không có ý kiến gì thêm.
Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 quy định:
“Ngôn
ngữ quốc gia là tiếng Việt. Các dân tộc có quyền dùng tiếng nói, chữ
viết, giữ gìn bản sắc dân tộc, phát huy phong tục, tập quán, truyền
thống và văn hóa tốt đẹp của mình.”
Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2015 quy định:
“Ngôn ngữ trong văn bản quy phạm pháp luật là tiếng Việt.”
Luật Giáo dục 2019 quy định:
“Tiếng Việt là ngôn ngữ chính thức dùng trong cơ sở giáo dục.”
Từ TP HCM, nhà nghiên cứu văn hóa Nguyễn Thanh Lợi, tác giả của một số sách về văn hóa Nam Bộ như “Sài Gòn đất và người,” “Ghe bầu Nam Trung Bộ và ghe xuồng Nam Bộ”... cho rằng phương tiện truyền thông, giáo dục “đã gia tăng áp lực lên việc sử dụng ngôn ngữ toàn dân ở miền Bắc lên thói quen sử dụng ngôn ngữ ở miền Nam.”
“Các nhà soạn sách giáo khoa thường dùng ngôn ngữ miền Bắc để gọi tên các sự vật, hiện tượng ở miền Nam như: mãng cầu (na), đậu phộng (lạc), đậu (đỗ), heo (lợn), kiếng (gương), chén (bát), ly (cốc), muỗng (thìa), dĩa (đĩa), tập (vở), giỏ (làn)… Trẻ học cấp một làm sao phân biệt được ‘cọng giá’ những hình ảnh các bảng chỉ đường với ‘giá đỗ’… hay rất xa lạ với ‘đỗ xanh’ (đậu xanh)… Rồi sách giáo khoa thì viết là ‘vâng’ nhưng về đến nhà lại dùng từ ‘dạ.’ “
“Nếu
không chú trọng giáo dục ngôn ngữ địa phương, thì viễn cảnh đến ngày
nào đó, học sinh không thể đọc hiểu các tác phẩm của những nhà văn giàu
chất Nam Bộ như Hồ Biểu Chánh, Sơn Nam, Nguyễn Ngọc Tư… là không xa.
Chúng sẽ trở nên ‘xa lạ,’ ngay chính trên quê hương bản quán, trong
không gian văn hóa của mình vì đã bị đánh mất ngôn ngữ bản địa,” như nhà nghiên cứu văn hóa Nguyễn Thanh Lợi nói với BBC News Tiếng Việt.
Có quy định “ngầm” trong báo chí?
Nhà
báo Cù Mai Công cho BBC biết trong 40 năm làm báo ở Việt Nam thì không
ai bị xử lý khi viết tin bài xài giọng Nam, quy định cũng không có. Là
người gốc Bắc, nhà báo Cù Mai Công cho biết trong gần 40 năm làm báo
chính thức, ông chưa đọc được một văn bản, quy định nào yêu cầu phải
dùng từ này hay từ kia.
“Khi
còn làm báo, nhiều lần tôi cũng nói điều này với anh em Tuổi Trẻ rằng:
‘có ai xài giọng, phương ngữ miền Nam mà bị kỷ luật hay nhắc nhở đâu.’ ”
“Xin
nói rõ: hồi làm tòa soạn báo Tuổi Trẻ, khi biên tập một số tin bài sự
kiện ở miền Nam, tôi thay ‘vào’ thành ‘vô,’ ‘ô tô’ thành ‘xe hơi.’
‘điều khiển phương tiện giao thông’ thành ‘cầm lái’…, chưa bao giờ bị
ai nói gì. Nhiều anh em còn ủng hộ. Nên nói áp đặt có lẽ không đúng. Chủ
yếu là bắt chước, ảnh hưởng nhau, dần dà thành văn phong, thói quen.”
“Đây
mới là nguyên nhân tiềm ẩn, tế nhị và nhạy cảm: cứ copy - paste văn
bản, nghị quyết, quy định… cho an toàn, không cần quan tâm người đọc có
hiểu không? Thậm chí tôi nghĩ có khi cả người viết lại văn bản đó có
khi cũng không hiểu?”
Nhà
báo Cù Mai Công cho biết không ai bị xử lý khi viết tin bài dùng giọng
Nam, quy định cũng không có. Hiện Đài Truyền hình Việt Nam (VTV) là đài
truyền hình quốc gia duy nhất ở Việt Nam, với chủ yếu là biên tập viên,
phát thanh viên là người miền Bắc, cũng có người miền Nam nhưng số
lượng không nhiều. Các đài địa phương cũng tiếp sóng các chương trình
của VTV. Vấn đề này cũng đã được dư luận tranh luận mạnh mẽ vài năm
trước đây liên quan đến việc cần có bản sắc, cụ thể là giọng nói miền
Nam trên sóng truyền hình quốc gia.
Báo Sài Gòn Giải phóng cũng từng gây phản ứng với việc thay vì dùng “ruột/vỏ xe” thì viết là “xăm/lốp xe’” hay “ngàn năm” thì viết là “nghìn năm”...
Nhà báo Cù Mai Công nhận định với BBC News Tiếng Việt như sau:
“Tại
sao giọng Bắc hiện nay vẫn từng bước trở thành giọng chính trên báo
chí, truyền thông lẫn mạng xã hội - kể cả nhiều tác giả vốn là Nam rặt,
ăn nói bình thường vẫn là giọng Nam, giọng Sài Gòn, nhưng khi viết lại
toàn xổ giọng Bắc?”
“Còn
cái gọi là ‘ngôn ngữ miền Bắc’ hiện nay không hẳn là ngôn ngữ miền Bắc
đâu. Nhiều người biết đó là ‘ngôn ngữ văn bản’ mà nhiều tin bài truyền
thông đang copy - paste [sao chép] thành tin bài của mình.”
“Giọng,
ngôn ngữ Bắc trước đây, như đọc một bản tin, một bài báo của báo chí
miền Bắc cách đây 20, 30, 40 năm vẫn đơn giản, dễ hiểu vì dùng nhiều
tiếng Việt. Trước 1954 thì báo chí, văn chương miền Bắc cũng viết mộc
mạc nhưng rất thu hút.”
Đã từng có "nhập gia tùy tục" từ Bắc vô Nam rất tử tế?
Năm
1954 là năm Hiệp Định Genève được ký kết, chia lãnh thổ Việt Nam thành
hai miền Nam, Bắc, mở đầu cho cuộc di cư của khoảng một triệu người từ
Bắc vô Nam.
Trước
1975 và trước 1954, ngôn ngữ, giọng Bắc cũng đã xuất hiện ở miền Nam,
nhất là khi trên dưới một triệu đồng bào Bắc di cư 1954 tràn vào miền
Nam, vào Sài Gòn - Gia Định - Chợ Lớn.
Nhà
báo Cù Mai Công cho biết đã có sự nhập gia tùy tục rất tử tế từ năm
1954 của người miền Bắc khi họ di cư sang miền Nam. Nhiều văn nghệ sĩ
gốc Bắc di cư hồi 1954 đã mang giọng điệu đó vào Nam, vào Sài Gòn… đã
được người miền Nam, người Sài Gòn tiếp nhận rất ngọt.
“Nhiều
danh ca như Thái Thanh, Khánh Ly.. đã hát giọng Hà Nội 100%, với âm 'r'
thành 'gi,' 'tr' thành 'ch,' 'ưu' thành 'iu,' 'ươu' thành 'iêu'… Có
danh ca gốc Huế như Hà Thanh cũng hát giọng Hà Nội. Đọc truyện viết
trước 1975 của nhà văn gốc Bến Tre là Từ Kế Tường đã thấy thấp thoáng
giọng, từ, ngôn ngữ Bắc. Nhạc có 'phố đêm, đèn mờ giăng giăng…' (Phố
đêm), 'Thằng bé âm thầm đi vào ngõ nhỏ'…”
“Đó
là chưa nói đến thái độ đàng hoàng, tử tế của việc ‘nhập gia tùy tục’…
Nhà thơ Tố Hữu xưa khi nói về Sài Gòn trong bài ‘Ta đi tới’ cũng viết:
‘Ai vô thành phố Hồ Chí Minh...’ chứ không dùng ‘vào.’ Nhạc sĩ Trịnh
Công Sơn cũng viết: 'Từ Bắc vô Nam nối liền nắm tay’ (Nối vòng tay lớn) …”
Tuy nhiên, theo cây bút Cù Mai Công thì nếu so với ngày xưa, ngôn ngữ miền Bắc “không tràn ngập, áp đảo các giọng khác như gần đây và càng lúc càng phổ biến” như hiện nay.
Nên có luật Tiếng Việt?
Tiếng Việt là một ngôn ngữ có ba phương ngữ chính gồm phương ngữ Bắc Bộ, phương ngữ Bắc Trung Bộ và phương ngữ Nam Bộ.
Qua vụ “Ga tàu thủy Bạch Đằng” chuyển ngược lại thành “Bến tàu Bạch Đằng” thì có một luồng dư luận cho rằng cần có tính thống nhất trong đa dạng, thay vào việc “âm thầm” lấy phương ngữ Bắc Bộ làm chuẩn cho quốc gia.
Trăn
trở về vấn đề này, nhà nghiên cứu Nguyễn Thanh Lợi nhận định phương ngữ
(từ địa phương) tồn tại trong lời ăn, tiếng nói của quần chúng, là vốn
ngôn ngữ văn hóa để biểu thị các sự vật, hiện tượng, con người ở địa
phương, thể hiện bản sắc của vùng miền, đóng góp vào kho tàng ngôn ngữ
chung của dân tộc.
“Giao
thoa ngôn ngữ giữa các vùng miền là quy luật mang tính tất yếu, tạo ra
sự phong phú, đa dạng hơn vốn từ ngữ cũng như việc sử dụng các lớp từ
đó. Nhưng sự áp đảo của từ toàn dân đối với phương ngữ miền Nam là một
thực trạng nhức nhối đang diễn ra theo chiều hướng mất kiểm soát, bất
lợi bởi sự tùy tiện.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Thanh Lợi nói:
“Việc
sử dụng ngôn ngữ mang tính chất tự giác, không thể có sự can thiệp ‘thô
bạo’ nhân danh ‘sự thống nhất’ mà đánh mất đi ‘tính đa dạng’ của nó.
Bảo tồn ngôn ngữ chính là bảo tồn văn hóa, vì đó là hồn cốt của dân tộc.
‘Tiếng ta còn, nước ta còn’ (Phạm Quỳnh). Giữ gìn sự trong sáng của
tiếng Việt là đây.”
Ông
cũng đồng thời đề cập đến khả năng nhà nước Việt Nam cần có một chính
sách về ngôn ngữ nhất quán, như Luật Tiếng Việt, trong đó quy định một
cách rõ ràng về việc sử dụng ngôn ngữ của các vùng miền, mối quan hệ
giữa từ toàn dân và phương ngữ và phải được thực hiện một cách triệt để
trên mọi bình diện, nhất là vai trò của giáo dục và truyền thông.
Đặc
biệt theo ông, giới văn nghệ sĩ có vai trò quan trọng trong việc phổ
biến kiến thức về phương ngữ thông qua các tác phẩm của mình. Theo nhà
báo Cù Mai Công thì:
“Thống
nhất, chuẩn hóa tiếng Việt không có nghĩa là phủ nhận, làm thui chột
bất kỳ giọng nói, từ vựng Việt nào. Tự điển xưa khi giải nghĩa một từ
chính, thường mở ngoặc ghi chú từ địa phương tương đương là vậy."
“Đây
là một vấn đề rất lớn, nên có nhiều hội thảo cấp quốc gia có sự góp sức
chung tay của các bậc trí giả, thưc giả, túc nho, nhà ngôn ngữ… trong
và ngoài nước.”
Cây bút Cù Mai Công, người cũng đang ấp ủ một tác phẩm mới về ngôn ngữ Nam Bộ, nói:
“Việt
Nam vốn có nền văn hóa và ngôn ngữ đa dạng, đây là điều đáng quý, tạo
nên sự đa dạng, phong phú của các vùng miền và tận dụng, làm giàu cho
vốn từ vựng của ngôn ngữ Việt nói chung. Giọng nói, ngôn ngữ nơi nào ở
Việt Nam cũng có nét đẹp riêng của mình, không thua kém nhau.”
“Bất kỳ một giọng nói, ngôn ngữ, từ vựng… của nơi nào bị lãng quên đều là điều rất đáng buồn, thậm chí đau lòng.”
Theo BBC NEWS Tiếng Việt
Ngày 04/3/2024
Trần Văn Giang (ghi lại)
